Herinnering aan Orbaan

Hans Bouwmeester

Toen ik in de week voor Kerstmis het bericht kreeg dat mijn goede vriend Constant Orbaan was overleden, was ik een ogenblik verbijsterd. Ik wist dat hij de zeventig al voorbij was, maar toch heb ik in Constant nooit een oude man kunnen zien. Voor mij was hij leeftijdsgenoot. Sinds ik hem voor het eerst ontmoette, en dat was in de zomer van 1948, heb ik hem nooit wezenlijk zien veranderen. Ik zag in hem een man uit de goede oude tijd, toen alles nog wat rustiger toeging. Hij haastte zich nooit en stelde ook geen hoge eisen in materieel opzicht. Tijd hebben voor bezinning vond hij belangrijker.

Constant was een goed musicus; hij speelde een aantal Chopin-stukken uitstekend, maar had nooit ambitie om anderen dit te laten horen. Soms kon een goede vriend hem daartoe overhalen. Muzikanten kunnen luisteren en deze eigenschap maakte Constant tot een goed arbiter, tot een zeer waardevolle bemiddelaar. Er straalde rust van hem uit. Zo was hij vertrouwensman van velen. Velen met mij zullen hem erg missen.

Constant was in zijn jonge jaren een voortreffelijk schaakspeler, geen bezeten strijder en zeker geen ‘killer’, maar toch een agressief schaker die men een aanval op de vijandelijke koning kon toevertrouwen. Meermalen ben ik zijn slachtoffer geweest.

Er zijn van Constant niet veel partijen bewaard gebleven. Bijna veertig jaar geleden won hij eens een mooi duel van Pilnik, toen een vooraanstaand grootmeester.

Constant Orbaan – Pilnik
Coruna, 1951

1.e4 c5 2.Pc3 Pc6 3.g3 g6 4.Lg2 Lg7 5.d3 d6 6.Le3 Pd4 Met deze manoeuvre moet zwart niet te haastig zijn. Een goede methode is 6… e5, bv. 7.Dd2 Le6 8.f4 Pge7 9.Pf3 Pd4 10.0-0 0-0 met gelijke kansen, Hort – Tal, Wijk aan Zee 1968.
7.Dc1 Tb8 8.Pce2 De kracht van Pce2 in plaats van Pge2 zetelt hierin dat wit eventueel c2-c3 kan laten volgen en zodoende de opmars b7-b5-b4 ontzenuwt.
8…Lg4 9.c3 Da5 10.Ld2 Pc6 Verlokt door de mogelijkheid van een aanval op d3 door Pe5 ziet zwart af van de dubbele ruil op e2, die tot volkomen bevredigend spel had geleid.
11.f4 Da6 12.Dc2 e5 13.Pf3 Pge7 14.O-O O-O 15.Le3 Tfc8 Zwart zoekt het op de verkeerde vleugel en stelt wit zo in de gelegenheid beslissend aanvalsvoordeel te krijgen. Juist was 15… f5 16.fxe5 Pxe5 17.Pf4 fxe4 18.Pxe5 Lxe5 19.Lxe4 en zwart kan nog juist stand houden.
16.Dd2 Da5 17.h3 Ld7 18.g4 d5 Nu zou 18… f5 onvoldoende zijn wegens 18…f5 19.exf5 gxf5 20.fxe5 dxe5 21.Lh6 f4 22.Lxg7 Kxg7 23.Pxe5 Pxe5 24.Dxf4 P5g6 25.Df6+ Kg8 26.Pf4! en wint.
19.f5! dxe4 20.dxe4 Td8 21.Dc1 f6 22.Lh6
22…Le8 Na 22… g5 beslist 23.Lxg7 Kxg7 24.Pxg5.
23.Lxg7 Kxg7 24.g5! Td6 25.Ph4 Pg8 26.Pg3 Pce7 27.fxg6 Lxg6 27… hxg6 gxf6 Txf6 Dg5 is niet beter voor zwart.
28.gxf6+ Txf6 29.Dg5 Txf1+ 30.Txf1 Dc7 31.Ph5+ Kh8

.

.

.

.

.

32.Tf7! Nog een fraaie wending. Er dreigt nu 33.Pxg6 hxg6 34.Pf6.
32…Dd6 33.Pxg6+ Pxg6 34.Pg3 Tf8 Relatief beter is 34… De6, waarop wit zijn voordeel met 35.Df5 handhaaft, want 35… Dxf5 36.Pxf5 wint weldra een pion.
35.Txb7 P8e7 36.Pf5 Pxf5 37.exf5 Tg8 Gedwongen maar kansloos.
38.fxg6 Txg6

.

.

.

39.Dh5? Met 39.Df5 kon wit zonder moeite winnen, terwijl 39.Txh7! nog sneller beslist (39… Kxh7 40.Le4 of 39… Kg8 40.Ld5).
39…Txg2+! 40.Kxg2 Dd2+ 41.Kf1 Df4+ 42.Ke2 Wit kan niet aan eeuwig schaak ontkomen zonder Tb7 terug te geven.
42…De4+ 43.Kd2 Dxb7 44.Dxe5+ Kg8 45.De6+ Kg7 46.Kc2 Wit heeft slechts een pion meer, maar de stelling draagt kenmerken, die de winst toch mogelijk maken. In de eerste plaats heeft zwart uitsluitend geïsoleerde pionnen, waardoor de bewegingsvrijheid van de zwarte dame ernstig wordt belemmerd. Verder is de aanwezigheid van de beide h-pionnen van doorslaggevende betekenis. Wit stuurt er namelijk in het vervolg op aan zijn h-pion naar h6 te brengen, waardoor de witte dame het steunveld g7 krijgt en de zwakte van h7 nog geaccentueerd wordt.
46…Dg2+ 47.Kb3 Db7+ 48.Ka3 Dc7 49.b3 Da5+ 50.Kb2 Dc7 51.De2 Nu staat wit gereed voor de opmars van de h-pion. Zwart kan niet 51… Dg3 of Df4 spelen, want na 51.De2 Dg3 52.Dg4+ Dxg4 53.hxg4 Kg6 54.b4 cxb4 55.cxb4 Kg5 56.a4 Kxg4 57.b5 Kf5 58.a5 Ke6 59.b6 axb6 60.a6 staat de zwarte koning buiten het kwadraat.
51…Dd6 52.h4 Dc7 53.Dg4+ Kf7 54.Df5+ Kg7 55.Dg5+ Kf7 56.h5 Dh2+ 57.Ka3 Dd6 58.c4 Db6 59.h6 Ke6 60.Dg8+ Ke5 61.Dg7+ Ke6 62.Kb2 Wit wil het te fijn doen. Eenvoudig en sterk was 62.Dxh7 Da5 63.Kb2 Dd2 64.Dc2 Dxh6 65.De4 en wit wint beide pionnen, tenzij zwart dameruil toelaat. Een voor dit soort eindspelen karakteristieke wending.
62…Dd6 63.Dg8+ Kf6 64.Dxh7 Dd2+ 65.Dc2 Dxh6 66.Df2+ Kg7 67.Dxc5 De rest is eenvoudig. Wit won als volgt:
67…Df6+ 68.Kc2 Dg6+ 69.Kc3 Da6 70.a4 Kf7 71.a5 Kg7 72.b4 Kh6 73.Kb3 Db7 74.De3+ Kh5 75.b5 Dd7 76.Kb4 Dd1 77.De5+ Kh4 78.Kc5 Db3 79.Dd4+ Kh3 80.Kc6 Df3+ 81.Dd5 Da3 82.Dd7+ Kh4 83.Dxa7 Df3+ 84.Kb6 Df6+ 85.Kb7 Df7+ 86.Ka8 Dxc4 87.Dd7 Dg8+ 88.Ka7 Da2 89.a6 Da4 90.De7+ Kh5 91.b6 Dd4 92.Dc7 Kh4 93.Ka8 Dh8+ 94.Db8 Df6 95.Dh2+ Kg4 96.Dg1+ Kh3 97.Ka7 De7+ 98.b7 En zwart geeft op.

1-0

Constant Orbaan