De Olympiade van Warna 1962

Hans Bouwmeester

Het beloofde een prachtige Olympiade te worden aan de gouden kust van de Zwarte Zee in Bulgarije. Varna (links het logo van deze olympiade). We gingen met Euwe, Donner, Bouwmeester, Langeweg, Prins en Kramer en Waling Dijkstra zou als captain meegaan. Het liep allemaal anders. Waling, een welgestelde zakenman uit Leeuwarden, belandde na een auto-ongeluk in het ziekenhuis, Euwe, in die tijd directeur van een centrum voor automatisering, kon pas een week na aanvang aan de start komen en van Donner was het allerminst zeker dat hij op tijd zou zijn.

Bij de loting wierp Prins zich op als kapitein en hij zou zijn best doen voor een voor ons zo gunstig mogelijke indeling. Elo-getallen waren er toen nog niet, dus men selecteerde een beetje op gevoel om een aantal gelijkwaardige voorgroepen te krijgen. In onze groep moeten we het opnemen tegen Joegoslavië, Tsjechoslowakije, Polen, Frankrijk, Finland, Cyprus, Uruguay, IJsland en Luxemburg. De drie hoogst geplaatsten zullen in de A- finale komen en daar is het ons uiteraard om begonnen.

We hebben een mooi hotel aan het strand, waar we samen met de Amerikanen, de Russen, de Argentijnen en de Westduitsers logeren. Kramer en ik delen een ruime kamer, Prins is er met zijn vrouw en Langeweg, die al goede maatjes is met onze tolk, mevrouw Radionova, heeft een kamer alleen, evenals Euwe en Donner. De speelzaal is in het mooie casino, vlakbij het hotel. Aanvankelijk gaat het niet goed. We winnen ternauwernood van de Luxemburgers, verliezen van de Finnen, omdat Kramer aan bord vier onderuit gaat, Libanon wordt met 4 – 0 overmeesterd en we verslaan IJsland, dankzij Prins en Kramer, die de nederlaag van Donner tegen Olafsson goedmaken. Ook tegen het zwakke Uruguay winnen we met 3,5 – 0,5, maar ondertussen zijn de Joegoslaven, de Tsjechen en ook de Polen ons ver vooruit. De laatstgenoemden treffen we in de zesde ronde en dan zal het moeten gebeuren.

Net op tijd is Euwe terug. Ik ben er niet gerust op; twee jaar geleden was hij totaal uit vorm en sindsdien heeft hij weinig of niet gespeeld. Het karwei valt hem zwaar en voortdurend heb ik het gevoel dat hij veel andere zaken aan zijn hoofd heeft. We zullen proberen alles op alles te zetten en zo mogelijk met 4- 0 te winnen. Donner is het eerst klaar en overrompelt met wit Balzerovsky in 16 zetten. Langeweg speelt een Spaanse worgpartij tegen Tarnovsky en na vijf uur spelen gaat de Pool in verloren stelling door zijn vlag.

Wit: J. H. Donner Zwart: Balzerowski Varna, 1962 Benoni-wall 1.d4 c5 2.d5 e5 3.e4 d6 4.Pc3 Pe7 5.Pf3 Lg4 6.h3 Lxf3 7.Dxf3 a6 8.a4 Pg6 9.g3 Le7 10. h4 0–0 11.Ld2 b6 12.Pd1 Pd7 13.Pe3 Pf6 14.h5 Ph8 15.Pf5 Ta7 16.h6 1–0 Zie diagram links. Na … g6 volgt Pxe7 Dxe7 Lg5.

.

.

.

.

Wit: K Langeweg Zwart: Tarnowsky Varna, 1962 Gesloten Spaans 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 Pf6 5.0–0 Le7 6.Te1 b5 7.Lb3 d6 8.c3 0–0 9.h3 Pa5 10. Lc2 c5 11.d4 Pc6 12.Pbd2 Pd7 13.d5 Pa5 14.b4 Pb7 15.a4 Pb6 16.a5 Pd7 17.Pf1 Kh8 18.g4 Tg8 19.Pg3 Pf8 20. Pf5 Pg6 21.Le3 Lf8 22.Dd2 f6 23.Kh2 Ld7 24.Tg1 Tc8 25.Ld3 c4 26.Lc2 Pe7 27.g5 g6 28.gxf6 Pxf5 29.exf5 Dxf6 30. Lg5 Df7 31.f6 Pd8 32.Tg3 De8 33.Tag1 Pf7 34.Lh4 Lh6 35.Pg5 Lxg5 36.Lxg5 Zie links. 36… e4 37.Te1 Lf5 38.f3 De5 39.fxe4 Tce8 40. Lf4 1 – 0

Euwe heeft met zwart tegen Sliwa een opening die hij goed kent. Mijn tegenstander Doda staat wat beter in het middenspel, maar verbruikt veel tijd. Ik besluit het uiterste te wagen met een dubieuze actie, maar slaag er in de tijdnood in om hem te misleiden. De afgebroken stelling lijkt me gewonnen, maar er zal in de nachtelijke uren gewerkt moeten worden. Dat geldt ook voor Euwe, die een iets beter eindspel heeft. Met Kramer analyseer ik die nacht het eindspel. Ik krijg er vertrouwen in en inderdaad win ik in de tweede zitting.

Doda – Hans Bouwmeester
Olympiade Varna, 1962

Stelling na 44.b5
44…cxb5 Na 44…Pxa3 45.bxc6 bxc6 46.Lf3 mag zwart toch niet op verovering van pion c5 spelen: 46…Ke5 47.Lxc6 Kd4 48.Le8 Kxc5 49.Lxg6! Dit ‘loperoffer’ op g6 is een wending, waarop zwart voortdurend attent moet zijn. De witte pion op h6 is weliswaar zwak, maar zolang hij nog in leven is beslist niet ongevaarlijk.
45.Lxb5 Meer voor de hand ligt eigenlijk 45.Lf3 om een vrije c-pion te maken. De zwartspeler had hierop de volgende interessante winstmethode uitgewerkt:
[45.Lf3 Pd4 46.Lxb7 Pe6 47.c6 a5 48.Kg3 a4 49.Kf3 b4 en wint.]
[45.Lf3 Pd4 46.Lxb7 Pe6 47.La6 Pc7 48.Lb7 Ke5 49.Kg3 a5 50.Kf3 Pe6 (verhindert 51.Le4 wegens 51… Pg5+; verder heeft 51.La6 geen zin wegens 51… Kd5 52.Lxb5? Pd4+) 51.c6 Kd6 52.Ke3 na 52.c7 Kxc7 gaat 53.Le4 nog niet wegens 53… Pg5+; op 52.Ke4 volgt 52… Pg5+ 53.Kd4 Pf7 (52…Kc7! schakelt c6-c7 naast Le4 uit) 53.Kd3 Pd8 met verovering van pion c6 waarna de winst geen probleem meer is.]
45…Pd4! Na 45… Pxa3 46.Ld3 zit het zwarte paard opgesloten. Wel kan zwart het met a7-a6 en Pb5 bevrijden, maar wit verovert met Le4 pion b7.
46.Lc4 Op 46.Ld7 volgt eveneens sterk 46… Pe6, bijv. 46.Ld7 Pe6 47.c6 b5 48.Kg3 a5 49.Kf3 a4 50.Ke3 b4 51.c7 Pxc7 52.Lxa4 bxa3 53.Lb3 Pa6 54.Kd2 Pb4 55.Kc1 Kg5 en zwart wint gemakkelijk.
46…Pe6! Het is veel belangrijker pion c5 onschadelijk te maken dan pion h6. Na 46… Kg5 47.Kg3 Kxh6 48.Kf4 loopt de witte koning naar de pionnen op de damevleugel, terwijl de zwarte koning aan de rand uitgesproken slecht staat.
47.Lxe6 Wanneer wit pion c5 niet zonder meer wil verliezen, moet hij wel afwikkelen naar het pionneneindspel. Op 47.Ld5 Pxc5 48.Lg8 zou 48… Pe6! 49.Lxh7 Kf7 volgen en de ingesloten witte loper wordt met Pf8 veroverd.
47…Kxe6 48.Kg3 Kd5 49.Kf4 Kxc5 50.Ke5 b5 51.Kf6 Kd6! De zwarte koning loopt mee terug, om de witte collega op de koningsvleugel op te sluiten. Na 51… a5 52.Kg7 b4 53.ab4 ab4 54.Kxh7 zou wit natuurlijk remise bereiken.
52.g4 a5 53.Kg7 Ke7 54.Kxh7 Kf7 55.g5 a4 Nog een belangrijke finesse. Na 55… b4 56.ab4 ab4 57.Kh8 b3 58.h7 b2 zou de witte koning pat staan. In deze variant zou 57.a4 zelfs slecht zijn, aangezien na 57.b5 beide partijen gelijk dame halen; het dame-eindspel is dan voor zwart verloren.
56.Kh8 b4 Thans promoveert zwart na 57.ab4 a3 enz. een zet eerder en bovendien met schaak.
57.h7 Kf8! Dwingt wit op b4 te slaan, waarna zwart dame haalt en tegelijk mat geeft. Wit gaf het derhalve op.

0-1

Ook Euwe slaagt erin zijn voordeel in winst om te zetten. Ons eerste doel is bereikt. Wit: B. Sliwa Zwart: M. Euwe Varna, 1962 Engelse opening 1.c4 Pf6 2.Pc3 e6 3.Pf3 Lb4 4.g3 0–0 5.Lg2 d5 6.Db3 Pc6 7.0–0 d4 8.Pb1 a5 9.d3 e5 10. Lg5 h6 11.Lxf6 Dxf6 12.Dc2 a4 13.a3 Le7 14.Pbd2 Ld7 15.Kh1 Dg6 16.Tae1 Tfd8 17.Pg1 Pa5 18.Le4 Lc6 19.Pgf3 Lxe4 20. dxe4 Pc6 21.Td1 Lg5 22.Dd3 De6 23.Pe1 Lxd2 24.Txd2 Pa5 25.Tc2 Pb3 26.f3 Ta5 27.Dd1 Tc5 28.Pd3 Txc4 29.Txc4 Dxc4 30. Pxe5 De6 31.Pd3 c5 32.Pf4 Dc4 33.Kg2 b5 34.Pd5 Kf8 35.Tf2 Dc1 36.Dxc1 Pxc1 37.e3 d3 38.Td2 c4 39.Kf1 Pb3 40. Td1 Pc5 Afgebroken stelling, zie links. 41.Pb4 g5 42.g4 h5 43.h3 hxg4 44.hxg4 Td6 45.e5? Te6 46.f4 f6 47.exf6 Txe3 48.fxg5 Pe4 49.Kg2 Tg3+ 50. Kh2 Txg4 51.Pxd3 cxd3 52.Txd3 Txg5 53.b3 Pxf6 54.Td4 Tg4 55.Td8+ Ke7 56.Tb8 b4 0–1

Dan zijn de Fransen aan de beurt. Euwe en ik nemen vrij. Donner, Prins en Kramer scoren hele punten, maar Langeweg verliest verrassend van Thiellement. De Fransman, die ook al verrassend van Matanovic gewonnen heeft, is sterker dan we dachten en is de absolute topscorer van zijn team. Er gaat een gerucht dat de Joegoslaven nijdig zijn op de Polen. Ze hebben in de eerste ronde tegen elkaar gespeeld en er wordt verteld dat Trifunovic en Balzerovsky tevoren remise hebben afgesproken. Trifunovic vergist zich bij een afwikkeling en hij is in een verloren toreneindspel beland, dat de Pool niet meer remise wil geven. Dat is tegen de afspraak en dat wordt de ‘schuldige’ zwaar aangerekend.

In de voorlaatste ronde krijgen we de Joegoslaven. Dat begint al ’s morgens om negen uur als ik aan het ontbijt zit. Ik zie Trifunovic aankomen en hij heeft Najdorf, die persoonlijk de Olympische eed heeft afgelegd, bij zich. Hij vraagt mij naar Euwe. Die zit op zijn kamer al ijverig te werken. Even later hoor ik wat de bedoeling is. Trifunovic stelt 2- 2 voor. Euwe overlegt even met die Nederlanders, die toevallig al wakker zijn en dan is het al spoedig akkoord. Het betekent in feite een welkome vrije dag. Wel moeten we, zo nodig, 30 zetten spelen, want die regel is door de illustere schaakbestuurders weer eens ingevoerd. Enfin, geen probleem. Die middag maken we vier snelle remises en dan gaan we kijken wat de Tsjechen uitspoken. Wel, die winnen gemakkelijk van de Cyprioten met 4 – 0 en zo staan ze dan gelijk met ons team bij het ingaan van de laatste ronde. Polen verslaat IJsland met 2,5 – 1,5 en ligt nu 1,5 punt op ons achter.

De laatste ronde moet uitkomst bieden. We kunnen gelijk spelen met de Tsjechen dan zijn wij in de finale maar dan zijn de Tsjechen pas veilig als de Fransen niet met 4-0 gaan verliezen. Wat moeten we doen? We spreken af dat we de kat uit de boom zullen kijken, veilig en gedegen te werk zullen gaan. De beide captains, Pithart en Kramer, zullen de ontwikkelingen bij Polen – Frankrijk op de voet volgen. De strijd begint: Euwe heeft in een rustig Aangenomen Damegambiet wit tegen Filip. Hij kijkt even met Pachman en mij naar zijn stelling en zegt: “Als hij het nu verkeerd doet kan ik met Lxh7 een winnende combinatie uitvoeren. Moet ik dat dan doen?” “Dat kun je doen”, zegt Pachman, ” maar dan moet Prins aan bord vier verliezen”. Ik schoot in de lach; ik zag dat al gebeuren. Gelukkig speelde Filip de goede zet. Ondertussen had Donner een veilige Laskervariant van het Klassiek Damegambiet. Ik had een rustige Franse Tarrasch tegen Hort en Prins met zwart een veilige Spanjaard tegen Fichtl.

Teamcaptain Kramer, een foto uit 1946.

Na ongeveer drie uur spelen komt het signaal: Thiellement gaat winnen van Tarnovski. Op remise aansturen! Kort daarna hebben we vier halve punten en zijn daarmee finalist! Zie zo, nu de Tsjechen nog… Plotseling valt het licht uit!! Alle klokken worden stilgezet. Spelers en publiek blijven rustig. Er worden kaarsen aangestoken. Dat duurt twintig minuten en dan kan het spel worden voortgezet…. Dan valt wederom het licht uit en dit keer duur het langer. Tot groot vermaak horen we het bericht dat Geller in de lift zit tussen de 17e en 18e etage en er niet meer uit kan. Geen paniek, het komt allemaal goed, zo wordt ons verzekerd. De Nederlanders gaan maar vast een glas drinken op het bereikte resultaat.

Na anderhalf uur gaat het licht weer aan, de klokken komen in beweging en dan is er plotseling een incident bij Tarnovsky. De Fransman zet de witte toren recht, die de Poolse schavuit een beetje scheef op het veld heeft geplaatst, en wil op h2 slaan. Tarnovsky protesteert! Flohr, de hoofdarbiter himself, komt erbij. “Hebt u j’adoube gezegd?” Thiellement bevestigt dat. “Weet u het zeker?” vraagt Flohr weer. Thiellement zegt in vloeiend Frans zoiets als “Wat weet een mens zeker onder zulke omstandigheden”, en hij wijst naar de klok. Er is tijdnood, vooral aan Poolse kant. Flohr besluit dat de toren op h4 moet worden genomen.

Het spel gaat verder. In de hoogste tijdnood grijpt Tarnovsky, die niet aan zet is, met de hand over het bord naar het notatiebiljet van zijn onthutste tegenstander. Even later gaat een totaal verbouwereerde Thiellement door zijn vlag. Hij spreekt, gelijk een generaal de Gaulle zijn troepen, zijn tegenstander toe om zijn verontwaardiging kenbaar te maken. Tarnovsky verstaat geen Frans.

Wit : Tarnowsky Zwart : Thiellement Varna, 1962 Caro Kann Panov-variant 1.e4 c6 2.d4 d5 3.exd5 cxd5 4.c4 Pf6 5.Pc3 e6 6.Pf3 Le7 7.c5 0–0 8.Lf4 Ph5 9.Lxb8 Txb8 10. Pe5 f6 11.Pd3 g6 12.Le2 Pg7 13.0–0 Pf5 14.Pb4 Ld7 15.a3 a5 16.Pc2 b6 17.b4 bxc5 18.dxc5 d4 19.g4 dxc3 20. gxf5 gxf5 21.Lc4 Kh8 22.Te1 Dc8 23.Te3 Tg8+ 24.Kf1 Tg4 25.Le2 Dc6 26.f3 Th4 27.De1 Th6 28.Txc3 Th3 29.Tc4 Dc7 30. Th4 Zie de diagram links. 30… Txh4? 31.Dxh4 De5 32.Te1 La4 33.Ld3 Dc3 34.Dd4 Dd2 35.Te2 Dd1+ 36.Pe1 Td8 37.Dc3 e5 38.Lc2 Lxc2 39.Dxc2 Dd7 40. c6 1–0

En zo staat het dan 2 – 0 voor Polen. De Tsjechen krijgen het benauwd. De twee afgebroken partijen staan gunstig voor Sliwa en Doda, maar of de laatste het lastige toreneindspel tegen Bergraser kan winnen…. ? De hele nacht zijn de Tsjechen in de weer om Bergraser te helpen bij de analyse. De volgende ochtend om negen uur zitten zij gezamenlijk voor het demonstratiebord. Verderop in een hoekje wordt gespeeld en de bordenjongen loopt trouw heen en weer en voert de zetten uit. De Tsjechen knikken tevreden, want het gaat zoals zij hebben aangegeven.

Dan verschijnt Trifunovic in de zaal en even later zie ik hem met de bordenjongen praten. Wat betekent dat? Bergraser speelt 58.Ta6 en dan zet de koerier een volkomen foute zet op het demonstratiebord. Als een raket schiet de Tsjechische ploeg overeind, gaat in galop naar de beide spelers en slaken daar een zucht van verlichting. Het komt goed; de Polen worden tenslotte uitgeschakeld en daar is iedereen blij mee!

Wit: Bergraser Zwart: Doda Varna, 1962 Links de stelling na 40… Ta1. 41.Ta6 a3 42.h4 Kf7 43.Kg2 Ta2+ 44.Kg3 Kg7 45.Kh3 Ta1 46.Kh2 a2 47.Kg2 Kf7 48.Kh2 Ke7 49.Kg2 Kd7 50. Ta7+ Kd6 51.Ta6+ Kd5 52.Ta5+ Kc4 53.Ta8 Kd3 54.Td8+ Ke4 55.Ta8 Ke3 56.Ta3+ Ke4 57.Ta4+ Kf5 58.Ta6 Ke4 59.Ta4+ Kf5 60. Ta6 Td1 61.Txa2 Kg4 62.Ta6 Td2+ 63.Kg1 Kf5 64.Ta5+ Ke4 65.Ta6 Kf5 66.Ta5+ Kf6 67.Ta6+ Kf7 68.Ta7+ Ke6 69.Ta4 Te2 70. Ta6+ Kf5 71.Ta5+ Kf6 72.Ta4 Td2 73.Ta6+ Kf5 74.Ta5+ Kf6 75.Ta4 Td6 76.Kg2 Kf5 77.Kg3 Td3+ 78.Kg2 Kg4 79.Ta6 Kf5 80. Ta5+ Ke6 81.Tg5 Kf6 82.Ta5 ½–½

Dan komt de finale. We zullen het zwaar krijgen. Euwe blijft niet lang meer en dat betekent dat Donner en ik het tegen de top en subtop van de wereld zullen moeten opnemen. Ik ben, zoals altijd, onvoldoende voorbereid, maar ik voel me goed gepantserd voor de komende strijd. In de eerste ronde zijn wederom de Tsjechen aan de beurt. Euwe en Donner maken stevige remises tegen Filip en Pachman, maar Kramer wint een goede partij van Fichtl. Helaas verliest Langeweg van Hort. De volgende ochtend is Najdorf bij het ontbijt al opvallend stil. Als ik vraag wat hem dwarszit, meldt hij dat hij met Fischer moet spelen. Dat vindt hij niet leuk en hij heeft nog zwart ook. Nog diezelfde middag zal Bobby hem binnen 24 zetten knock-out slaan. Wie dat spektakel wil zien moet maar in het boek van Fischer kijken (My 60 memorable games).

Najdorf – Fischer in de Olympiade van Leipzig, 1960.

Dan komen voor ons de Oostenrijkers. Euwe stelt Robatsch al na 25 zetten remise voor. Daar moet dus Flohr aan te pas komen voor zijn speciale toestemming. Salo en Max zijn oude vrinden en rivalen uit de jaren dertig. Uiteraard maak je dan geen moeilijkheden. Ik kan Gragger in een vlotte aanvalspartij verslaan, maar Prins verliest door ietwat krom openingsspel van Kinzel. In de tweede zitting wint Donner een marathongevecht van Dückstein. Zo komt onze eerste matchoverwinning tot stand.

Wit: H. Bouwmeester Zwart: Dr. Gragger Varna, 1962 Frans, Tarrasch-variant 1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pd2 Pf6 4.e5 Pfd7 5.Ld3 c5 6.c3 Pc6 7.Pe2 Db6 8.Pf3 cxd4 9.cxd4 f6 10. exf6 Pxf6 11.0–0 Ld6 12.Le3 0–0 13.Pc3 Ld7 14.Pe5 Lxe5 Gaat op de uitdaging in; mogelijk was ook 14.. . Tae8 15.Dd2 Kh8, maar niet 14.. . Pxe5 15.dxe5 Dxb2 wegens 16.Ld4. 15.dxe5 Dxb2 16.exf6 Dxc3 17.fxg7 Dxg7 18.Dd2 Pe5 Dit werd in de Deutsche Schachzeitung afgekeurd, maar de echte fout komt later. 19.Le2 Pf3+ 20. Lxf3 Txf3 21.Kh1 Tf5 22.f4 Zie diagram links. 22… Kf7? Het was essentieel Le3-d4 te ontkrachten en dat kon met 22… Taf8 met de bedoeling 23.Ld4?! e5 en 23.Lxa7? Txf4! Na 23.Tab1 Lc6 24.Tf3 Dh6 kan zwart zich nog verdedigen. 23.Ld4 Dg6 24.Tac1 Lc6 25.Da5! De witte aanval is al beslissend, bijv. 25… Tc8 26.Dxa7 of 25.. . Te8 26.Dxa7. 25…h5 26.Dc7+ Kg8 27.Tc3 Tf7 28.De5 Kh7 29.Tg3 Df5 30. Tg7+ Kh6 31.Txf7 Dxf7 32.f5?! Een onnauwkeurigheid; 32.Tf3! Tg8 33.f5 en zwart is kansloos. 32… Tf8 Nu is alles weer in orde voor wit. Na 32… Te8 33.f6 Tg8 34.Tf3 is de winst nog niet zo gemakkelijk. 33.Tf3 De7 Op 33.. . exf5 volgt 34.Txf5 34.f6 Df7 35.Th3 1–0

Tegen de Roemenen loopt het niet. Euwe heeft al na 17 zetten een half punt. Hij heeft weinig energie meer en verlangt naar huis. Wederom keurt Flohr alles goed. Prins en Kramer verliezen en ik sta na het afbreken met de rug tegen de muur tegen een fanatieke Gheorghiu. Deze kleine jongen is een vervelende tegenstander; hij knalt met de stukken, zit er aan te draaien en gaat je dan vernietigend aankijken. Ik vraag hem vriendelijk om met dat apentheater op te houden. Dat helpt. De halve nacht besteed ik aan het lastige eindspel. Gelukkig red ik het op het nippertje in een pionneneindspel, dat ik goed ken dankzij een arbitrage die ik eens voor een competitiepartij heb moeten doen.

Wit: H. Bouwmeester Zwart: Georghiu Varna, 1962 Siciliaans, Rauzer 1.e4 c5 2.Pf3 Pc6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pf6 5.Pc3 d6 6.Lg5 e6 7.Dd2 a6 8.0–0–0 Ld7 9.f4 Le7 10. Pf3 b5 11.Lxf6 gxf6 12.De3 Dc7 13.Ld3 Pa5 14.Kb1 Dc5 15.De1 Pc4 16.Pd2 Tb8 17.Pb3 Dc7 18.f5 a5 19.fxe6 fxe6 20. Pd4 b4 21.Pce2 e5 22.Pf5 Lxf5 23.exf5 0–0 24.Lxc4+ Dxc4 25.Dd2 Tb5 26.The1 Tc8 27.Pf4 Dxf4 28.Dxf4 exf4 29.Txe7 Txf5 30. Txd6 Tg5 31.Td2 f3 32.Te1 fxg2 33.Tg1 Kf7 34.Tdxg2 Txg2 35.Txg2 f5 36.Kc1 Kf6 37.Kd2 f4 38.Ke1 a4 39.Td2 Ke5 40. Te2+ Kf5 41.Td2 Zie diagram links. 41… a3 Lijkt eenvoudig te winnen, maar de schijn bedriegt. Het juiste plan was 41…f3 42.Kf1 Ke4 43.Kf2 h5 en wit heeft niets beters dan 44.c3, want 44.Kf1 b3! verliest meteen. 42.bxa3 bxa3 43.h3 Tc3 44.Td3! Txd3 45.cxd3 Ke5 46.Kf2 Kd4 47.Kf3 Kxd3 48.Kxf4 Kc2 49.Ke3 Kb2 50. Kd2 Kxa2 51.Kc2 h6 52.h4 h5 53.Kc1 Kb3 54.Kb1 Kc3 55.Ka2 Kd3 56.Kxa3 Ke3 57.Kb3 Kf3 58.Kc3 Kg3 59.Kd3 Kxh4 60. Ke2 Kg3 61.Kf1 ½–½

Euwe overlegt met Unzicker over de match met de Westduitsers. Hij wil de dag daarna afreizen, heeft dat al geregeld, en vraagt de Duitse kopman of hij na de tijdcontrole tot het eind wil doorspelen. Wolfgang, een bijzonder fijne sportman en een voortreffelijke ambassadeur van het nieuwe naoorlogse Duitsland, gaat in beraad en komt dan met een tegenvoorstel. Hij zal tegen ons niet meedoen als Euwe zich terugtrekt. Dit ziet Euwe als een geschenk uit de hemel. Alle spanning valt van hem af; het karwei is geklaard en een volgende olympiade zal hij niet meer als speler meemaken.

Unzicker – Euwe in de Olympiade van Dubrovnik, 1950. Toen Euwe nog twaalf jaar jonger was.

Wij beleven met de Duitsers een afgang. Kramer moet al na een half uur capituleren tegen Mohrlok. (1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 d6 5.d4 b5 6.Lb3 Pxd4 7.Pxd4 exd4 8.c3 d3 9.a4 Ld7? 10. axb5 axb5 11.Dh5 1-0.) Donner vergooit een prachtige stelling tegen Darga en ik kan een openingsfout tegen Lothar Schmid niet meer goedmaken. Langeweg redt de eer met een half punt tegen Tröger.

Ook tegen de USA gaat het niet goed. Prins en Kramer verliezen beiden tegen resp. Donald Byrne en Mednis. Ik heb lange tijd de betere kansen tegen Robert Byrne maar uiteindelijk moet ik toch in remise berusten. Is mijn stootkracht niet fel genoeg? De grote verrassing is de overwinning van Hein op Fischer. De laatste offert in een soort hoerastemming een paard. Het ziet er even gevaarlijk uit, maar Donner laat zich niets wijsmaken. Kort na het afbreken aanvaardt Fischer het onvermijdelijke. Later zal Hein er aardig over schrijven. Hij is trouwens de enige, die redelijk goed contact heeft met de grillige, eenzame Amerikaan.

Rechts Donner in de Olympiade van Leipzig, 1960.

Tegen de Hongaren revancheren we ons. Donner maakt een zogeheten plusremise met Portisch en ik overspeel de grote Laszlo Szabo in het middenspel. Na het afbreken verzekeren twee pluspionnen de winst. Ook Prins wint een goede partij van Honfi. Jammer dat Langeweg al snel verliest van Bilek. Onze jongste man loopt er een beetje verloren bij. De spanningen zijn hem kennelijk teveel geworden.

L. Szabo – Hans Bouwmeester
Olympiade Varna, 1962

1.e4 e6 2.d3 d5 3.Pd2 Pf6 4.Pgf3 Pc6 5.g3 dxe4 6.dxe4 e5 7.Lg2 Lc5 8.O-O O-O 9.c3 a5 10.De2 Wellicht verdiende 10. Dc2 hier de voorkeur.
10…b6 Reeds blijkt het bezwaar van wits laatste zet. Van a6 af oefent deze zwarte dameloper een hinderlijke druk uit.
11.Pc4 La6 12.Lg5 Natuurlijk faalt 12.Td1? op Lxc4
12…h6 13.Tfd1 Haalt de toren uit de lijn van La6, maar een bezwaar van de tekstzet is, dat f2 onder omstandigheden kwetsbaar kan worden. In aanmerking kwam 13.Tad1 De7 14.Lc1, hoewel zwart in dat geval met 14… De6 15.b3 a4 enig initiatief houdt.
13…De7
14.Lxf6 Er is thans geen keus. Na 14.Ld2 Lxf2+! verliest wit een pion.
14…Dxf6 15.a4 Tfd8 16.Td5 Het is voor wit niet eenvoudig een redelijk plan te bedenken; zo faalt 16.Td2 bijvoorbeeld verrassend op 16… Lxf2+ 17.Kxf2 Txd2 met pionwinst voor zwart
16…Ld6 Nu komt veld c5 vrij voor het zwarte paard, dat op c6 weinig meer kan uitrichten.
17.Tad1 Pe7 18.T5d2 Pg6 19.h4 Dit kost een belangrijk tempo; wit had beter onmiddellijk 19.Pe1 kunnen spelen, want 19… De6 kon eenvoudig met 20. Lf1 worden beantwoord.
19…Pf8 Zet zijn plannen consequent door.
20.Pe1 Over deze zet dacht Szabó ruim een uur na. Wit heeft geen tijd meer om zijn damevleugel te beveiligen en besluit daarom tot het offeren van pion a4, in de hoop op de koningsvleugel tot tegenaanval te komen.
20…Pe6 21.Pc2 Pc5 22.P2e3 De pointe van wits laatste zetten. Op 22… Pxa4 volgt nu 23.Dh5! met gevaarlijke kansen voor de pion.
22…Pb3 Zo houdt zwart voorlopig de druk in stand.
23.Pd5? Na deze voor de hand liggende zet komt wit beslissend in het nadeel. Sterker was 23.Td3 De6 24.Td5 omdat wit op 24… c6 over het verrassende 25.Lh3! beschikt. De clou is dat na 23.Td3 De6 24.Td5 c6 25.Lh3 Df6 26.Txd6 Txd6 27.Txd6 Dxd6 28.Dc2 Pa1 29.Db1 de zwarte dame niet over veld e6 beschikt. Na 29…Dc5 30.Pa3 Pb3 31.Dc2 Pd4 32.cxd4 exd4 staat wit niet minder. Ook het door de Losbladige aanbevolen kwaliteitsoffer 25.Dc2 geeft wit betere overlevingskansen dan d e partijvoortzetting.
23…De6 24.Tc2 Tab8 Ook meteen 24… c6 was mogelijk, want 25.Pdxb6 Tab8 leidt tot onmiddellijk verlies.
25.Kh2 Een geraffineerde parade. Op 25… c6? volgt verraderlijk 26.Lh3 De8 27.Pf6+ gxf6 28.Dg4+ Kh8 29.Pxd6 Df8 30. Pf5 Ld3 31.Dh5 Lxc2 32.Txd8 Txd8 33.Pxh6 met remise. Toch verdiende 25.Lf1 de voorkeur, hoewel het zwarte voordeel na 25… c6 26.Pde3 Lc5 27.Df3 Txd1 28.Dxd1 b5 29.axb5 cxb5 30. Pd2 Lxe3 31.Pxb3 Lb6 onbetwistbaar is.
25…Dd7! De pointe. Zwart verhindert 26.Dg4 nog even en gaat a4 dan met de dame veroveren.
26.Lf1 Dxa4 27.Pde3 Een droevige terugtocht; de tegenaanval 27.Dg4 zou na 27… Lxc4 28.Pf6+ Kh8 29.Ph5 gemakkelijk met 29… Lf8 worden afgeslagen.
27…Lc5 De inleiding tot de beslissende afwikkeling.
28.Txd8+ Weer heeft een aanvalspoging met 28.Dg4 Txd1 29.Pf5 na 29… g6 30. Pxh6 + Kg7 31.Pf5+ Kf8 geen succes.
28…Txd8 29.Dg4 Lxe3 30.Pxe3 Lxf1 31.Pxf1 Ook hier levert 31.Pf5 g6 niets bijzonders op.
31…Dd7 Het gemakkelijkst; het eindspel vergt enige tijd, maar stelt geen bijzonder moeilijke problemen meer. Er volgde nog
32.De2 Dd3 33.Dxd3 Txd3 34.Kg2 f6 35.f3 Kf7 36.Kf2 Td7 37.h5 a4 38.Pe3 c6 39.Ke2 b5 40.Pf5 Ke6 41.Ke3 Pa5 42.Ke2 Pc4 43.Ke1 c5 44.Ke2 Ta7 45.Kd3 Pd6 46.g4 Pc4 47.Ke2 Tf7 48.Kd3 Kd7 49.Te2 Kc6 50.Kc2 Td7 51.Pe3 Pxe3+ 52.Txe3 b4 53.cxb4 cxb4 54.f4 exf4 55.Tf3 Td4 56.Txf4 Kd6

0-1

Dan moeten we tegen de oppermachtige Sowjets die met Botwinnik, Keres, Geller en Tal komen opzetten. Langeweg gaat tegen Geller in een Benoni al snel onderuit. Kramer houdt het met Tal langer vol maar is uiteindelijk kansloos. Donner geeft de wereldkampioen prachtig partij. Hij staat minder na het afbreken, maar in de tweede zitting houdt hij stand. Na 74 zetten houdt Botwinnik het voor gezien en accepteert remise. Donner is harder dan ik. Dat blijkt uit mijn partij met Keres. Ik breek af in een moeilijk lopereindspel en werk de hele nacht aan een mogelijke redding. Driemaal heb ik al met Keres gespeeld en driemaal is hij niet door me heen gekomen. Voor mijn gevoel moet ik ook ditmaal de remisehaven kunnen bereiken. Keres opent de volgende morgen het gevecht. Lange tijd volgt hij mijn analyse. Dan herhaalt hij de zetten en trekt een smoel van “wat zit ik hier mijn tijd te verdoen”. Vervolgens geeft hij de pluspion terug en kijkt min of meer wanhopig. Ik moet mijn loper terugtrekken, aarzel even…en kies, juist na de tweede tijdcontrole, het verkeerde veld!! Onmiddellijk daarna zie ik de finesse, die ik eerder had moeten zien. Even later moet ik opgeven en staat het huilen me nader dan het lachen. Verschrikkelijk! Waarom kan ik toch niet eens geduldiger zijn. Ik heb in mijn leven al wat stomme dingen gedaan door onnodige haast. Een fatum? Een uurtje later zit ik rustig op het strand mijn verdriet te verwerken.

Daar komt Keres aanlopen en vraagt: “Wollen sie noch mit mir sprechen?” Ik zeg dat ik ondanks alles groot respect heb voor zijn vakmanschap. Hij vertelt dat de eer toekomt aan zijn secondant Isaac Boleslavsky, die de finesse om zes uur in de ochtend heeft ontdekt. “Ik moest dat nog proberen alvorens remise te geven”, zo zegt hij.

Hans Bouwmeester – Paul Keres
Olympiade Varna, 1962

1.Le2 Het was eenvoudig in te zien, dat na 55.Lxc4 Lb5 het pionneneindspel verloren is voor wit
1…Ka2! Een laatste poging.
2.Lxc4+ Er was niet veel keus, want na 2.Lf1 Kb3 3.Kd2 Kb2 4.Le2 Lb3 5.Lf1 La2 6.Le2 c5 7.Lf1 Kb3 8.Le2 Lb1 is wit op den duur verloren.
2…Ka3 3.Le2? Er was geen sprake van tijdnood, meer van ongeduld! De partij was remise, maar wit had hier nog één sterke zet moeten doen: 57.Lf1! Er kan dan volgen: 3.Lf1 Lb5 4.Lg2 Kb3 5.Kd2 c5 6.Lh3 en nu is 6…Le2 7.Kxe2 Kxc3 8.Kd1 Kd3 9.Lf1+ Ke3 10.Le2! te riskant voor zwart.
3…Lb5 4.Ld1 Ka2!

Tempodwang!
5.Kd2 5.Lc2 faalt op 5… Le2. Dit was de finesse die Boleslavsky ontdekt had.
5…Kb2 6.Lc2 Le2! De laatste voor wit fatale pointe. Er volgde nog:
7.La4 Lxf3 8.Lxc6 Lxg4 9.Le8 Le6 10.Lb5 g4 11.Lf1 Kb3

0-1

.

.

De Est nam ook Euwe nog op de hak. Toen Max Euwe verhaalde over een legendarische partij die hij tegen Alexander Aljechin in 1934 te Zürich had gespeeld, zei Max: “Toen ik mijn paard offerde, deed Aljechin zijn jasje uit.” Waarop Paul Keres repliceerde met: “En als je je dame had geofferd, had Aljechin hoogstwaarschijnlijk zijn broek uitgedaan…”

Links Paul Keres, een foto uit de Olympiade van 1960.

Ondertussen heeft zich een merkwaardig incident voorgedaan. Padevski en Fischer geven na 20 zetten remise. Flohr komt erbij en weigert zijn toestemming. Er zit nog spel genoeg in de stelling en er moeten 30 zetten worden gedaan. Fischer loopt weg. Het comité gaat in conclaaf. Als Fischer zijn zin niet krijgt dan gaat hij naar huis; dat weet iedereen. Daar zijn de Bulgaren bang voor, want dat ontketent negatieve publiciteit en dat is niet goed voor het toerisme. Donald Byrne vindt een oplossing. Padevski moet de Amerikaanse captain Hearst elegant remise aanbieden, na met zijn captain Neikirch te hebben overlegd. Even elegant moet Hearst dat accepteren en dat besluit moet aan Flohr worden voorgelegd. Wat moet de arme Salomonchik? Hij glimlacht en knikt goedkeurend. Einde van de 30-zettenregel!

Wit: Padevsky Zwart: Fischer Varna, 1962 1.e4 c5 2.Pc3 Pc6 3.f4 e6 4.Pf3 Pf6 5.g3 d5 6.e5 Pe4 7.Lg2 Pxc3 8.bxc3 Da5 9.0–0 c4 10. Kh1 Le7 11.a4 b6 12.La3 Lxa3 13.Txa3 Lb7 14.De2 Dc5 15.Taa1 0–0 16.Tab1 Tad8 17.h4 h6 18.Kh2 Td7 19.De3 Dxe3 20. dxe3 Remise.

De Olympiade gaat verder. De volgende ronde ben ik vrij en door een nederlaag van Prins tegen Ivkov verliezen we van de Joegoslaven met 2,5 – 1,5.In de voorlaatste ronde hebben we nog een aardige opsteker. Met 3-1 verslaan we de Oostduitsers dankzij goede overwinningen van Langeweg en Prins tegen respectievelijk Zinn en Fuchs. Donner en ik remiseren tegen Uhlmann en Pietzsch. In de tussentijd zijn aan de top de kaarten geschud. De USSR ligt met 29 punten onbereikbaar vooraan. Joegoslavië heeft 25, de USA 24 en de Argentijnen hebben 23 punten. Er zal een grote strijd losbranden om het zilver en het brons.

Wij krijgen in de laatste ronde Argentinië en de Amerikanen zullen proberen om de Joegoslaven te bedwingen. Inmiddels is Prins naar huis, nadat hij met onze tolk nog een ruzie heeft gemaakt over zijn slecht geregelde terugreis. De vrouw blijft beleefd, maar ze kan er ook niets aan doen. Donner maakt na vijf uur spelen remise met Najdorf. De andere partijen worden afgebroken in voor ons kwetsbare posities. Dat wordt nog een zware nacht, want we moeten onze sportieve plicht doen tegenover de andere kanshebbers. Langeweg komt melden dat hij met mevrouw Geller, een wonderschone Oekraïense, kan dansen en dat hij later wel zal analyseren. De volgende ochtend vind ik een briefje dat hij zijn partij met Panno opgeeft. Zie de diagram links. Ik meld dat bij het ingaan van de tweede zitting aan onze tegenstanders, die stomverbaasd zijn. Zij hebben geen duidelijke winst kunnen vinden. De Amerikanen zijn er kwaad over en zullen later protesteren.

In de tweede zitting houdt mijn vesting stand tegen een fanatiek aanvallende Bolbochan, maar Kramer gaat na 63 zetten onderuit tegen Sanguinetti. Zo winnen de Argentijnen het brons en de Joegoslaven het zilver, de laatsten dankzij een duidelijke overwinning op de USA. Gligoric verslaat met zwart Fischer in een Siciliaan en Ivkov wint een lang duel van Robert Byrne. De andere partijen worden remise. Wij worden elfde met 18 punten en zijn niet ontevreden. Het was mijn mooiste olympiade. Donner en ik konden tevreden terugzien op een geslaagd feest. We hadden een plusscore gemaakt in een veld met de top en subtop van de wereld. Donners score was nog beter dan de mijne en ik vond dat hij zich ditmaal als een echte grootmeester had geweerd. Voor onze staart had Donner in zijn nabeschouwing geen goed woord over. Helemaal redelijk vond ik dat niet.

Hans Bouwmeester, een foto uit 1954.

Thuisgekomen kreeg ik een conflict met het KNSB-bestuur over de financiële afwikkeling en bij de besprekingen kwam ook het bovengenoemde protest van de Amerikanen ter sprake. Ik heb het toen voor Langeweg opgenomen, maar dat heeft hij nooit willen geloven. Ach, belangrijk is dat nu niet meer. Tenslotte werd alles in vrede opgelost en men begon eens na te denken over de toekomst. Van Geet, Roessel, Langeweg, Zuidema en Kuypers zouden zo langzamerhand de oudere generatie kunnen gaan vervangen, zo dacht ik toen. Dat bleek later nog niet zo eenvoudig te gaan. Behalve Langeweg studeerden deze jonge mensen af en kregen verantwoordelijke functies in het arbeidsproces. Dan komt schaken duidelijk op een zijspoor. Het bestuur was nog lang niet aan een professioneel beleid toe. Het wachten was op een voorzitter, die de noodzaak daarvan zou inzien. Dat gebeurde pas in 1965, na de dood van Van Steenis. Een jonge voorzitter Frank Goudsmit, zelf geen schaker, zou in korte tijd een omwenteling teweeg brengen. Maar daarover later.

In het midden Van Steenis.