Het zal dan toch niet zo zijn dat Gelfand wereldkampioen wordt?!?

Robert Beekman

Toen Gelfand de zevende partij van Anand won, was er toch even geroezemoes. Hans Böhm werd geïnterviewd door Nos Nieuws en riep uit: “Het zal dan toch niet zo zijn dat Gelfand wereldkampioen wordt?!?” De interviewer begreep het niet. “Waarom zou dat zo erg zijn?” “Omdat Gelfand nummer 22 van de wereld is en niemand hem als echte wereldkampioen zal zien.” De interviewer begreep het nog steeds niet. “Maar waarom speelt deze Gelfand dan om het wereldkampioenschap?” Hans Böhm, meegesleept door zijn eigen logica: “Omdat hij zich natuurlijk geplaatst heeft!!” De interviewer durfde geen vraag meer te stellen, maar eigenlijk was het hem nog steeds niet duidelijk geworden. Een vraag als “En hoe kan het dan dat deze Gelfand zich geplaatst heeft?!?” kwam echter niet meer uit zijn mond.

Waarschijnlijk begrepen schakers wèl wat Hans bedoelde, want toen Anand in de tiende partij de stand weer gelijk trok, zag ik in de zaal van toeschouwers een storm van enthousiasme opsteken, terwijl Gelfand meer verloren had door een blunder dan dat Anand gewonnen had. Maar het moest toegegeven worden: Anand stond al beter.

Dat Gelfand zich volkomen terecht geplaatst had voor de finale, was de menigte allang weer vergeten. Het is dan ook al weer een vol jaar geleden. Veel kwartfinalisten waren verlamd door de angst en speelden korte remises, om met het snelschaken te winnen. Kasparov belde naar www.chessbase.com en vroeg of ze ook nog gingen kijken naar de match Nakamura – Ponomariov in St. Louis. De redactie hoorde de verveling in zijn stem en zei: “Jij wil graag waarschijnlijk kijken naar echt vechtschaak op hoog niveau!” Kasparov antwoordde: “Ja. En ook naar partijen die langer duren dan acht zetten!”

Gelfand speelt de andere halve finale tegen Kamsky en kijkt verbaasd naar wat daar zo snel gebeurd kan zijn…

… en hij schudt zijn hoofd als hij ziet dat Kramnik – Grishuk na acht zetten remise gegeven wordt.

Gelfand was een van de spelers die gewoon bleven schaken. En hij speelde de mooiste partij van het toernooi.

Tegen Mamedjarov kreeg hij een pionoffer voorgeschoteld in de Najdorf Siciliaan. Links offert hij een kwaliteit terug: 20… Txc3! Mamedjarov ging verder met de aanval, maar die sloeg niet door.

.

.

.

.

.

Links offert Gelfand nog een stuk: 32… Lxf5!. Een toren achter dus. Alhoewel, misschien zouden we ook kunnen zeggen dat het met vijf pionnen voor een toren gelijk staat. In deze stelling echter niet. Zwart staat huizenhoog gewonnen en won dan ook snel. Een prachtige partij.

.

.

.

.
.

Boris Gelfand

Vooraf was er niemand die Gelfand ook maar een schijn van kans gaf tegen Anand. De loterij in de cyclus richting wereldkampioenschap is dusdanig willekeurig, dat elke topspeler naar boven kan drijven en in dit geval is het dus Gelfand worden.

Eind 2011 gaf Kramnik nog een interview weg, waarin hij zich uitzonderlijk lyrisch uitliet over het talent van Anand:

I always considered him (Anand) to be a colossal talent, one of the greatest in the whole history of chess. Each champion has had some sort of speciality, and his is creating counterplay in any position out of absolutely nowhere. He’s got an amazing ability to constantly stretch himself so that even in some kind of Exchange Slav he nevertheless manages to attack something and create something. He also plays absolutely brilliantly with knights, even better than Morozevich – if his knights start to jump around, particularly towards the king, then that’s that, it’s impossible to play against and they’ll just sweep away everything in their path. I noticed it’s better to get rid of them when you’re playing against him.

Kramniks bewondering kent bijna geen grenzen. Met name de passage over paarden valt me sterk op. Als eerst de paarden van een tegenstander uitgeschakeld moeten worden voordat je verder kan schaken, is dat een enorme beperking. In vele openingen is het openingsvoordeel het loperpaar maar tegen Anand kennelijk dus niet, want ja, als Anand met een paard richting jouw koning gaat, kun je het net zo goed gelijk opgeven.

Ik moest gelijk weer terugdenken aan de match om het wereldkampioenschap in 2008. Hier links de vijfde partij. Kramnik heeft wit en denkt dat hij simpel naar de winst kan afwikkelen: 29.Pxd4 Dxd4 30.Td1 Pf6 31.Txd4 Pxg4 32.Td7+ Kf6 33.Txb7 Tc1+ 34.Lf1.

.

.

.

.

.

En we hebben de linkerstelling. Deze stelling moet Kramnik als eindstelling in zijn hoofd gezien hebben. Simpel gewonnen voor wit, toch? Tegen de vrijpionnen op de damevleugel is niets te doen. Wat kan zwart hier nog doen? Nog even rondkijken … niets te zien, dus deze afwikkeling kan gespeeld worden. Groot was de verrassing voor Kramnik toen Anand in deze stelling (vanuit de linkerdiagram) vrijwel a tempo doorspeelde: 34… Pe3 35.fxe3 fxe3 en wit gaf op.

De zet 34… Pe3, vrij lastig te zien, is een voorbeeld van Kramniks stelling. “Anand creëert tegenspel uit niets.” “Als zijn paard richting jouw koning springt, is het gelijk afgelopen.”

Zou Kramnik echt overwegen gelijk maar de paarden van Anand af te ruilen? Nee, natuurlijk niet. Het is gewoon een emotionele uitspraak. Links de tiende partij in hetzelfde match om het wereldkampioenschap. Anand heeft zwart en slaat met zijn loper op c3. De partij duurt nog maar 17 zetten. Anand wordt volledig vermorzeld door Kramniks loperpaar.

.

.

.

.

Volgens Kramnik is er echter geen enkele schaker in staat om Anand te verslaan. Misschien Carlsen, maar zelfs dat valt volgens Kramnik te betwijfelen. Carlsen heeft bovendien eerst nog wat psychische drempels in zijn hoofd te nemen. Het was voor mij heel opvallend dat Carlsen zomaar vrijwillig uit de cyclus van het wereldkampioenschap stapte. Ik heb de verbazing hierover al eerder geuit. Roland Bes wijst me nu op een uitspraak van hem op CBS 60 minutes:

“When I was watching the recent film about Bobby Fischer I was thinking, is this going to be me in a few years? I don’t think that is going to happen, but it made me think a little that I have to be aware if this at least.”

Carlsen denkt dus dat hij, zodra het wereldkampioenschap hem ten deel gevallen is, zo knettergek als een deur wordt. Ja, dat duurt nog wel een paar jaar voordat hij dit Sudoku uitgevogeld heeft. Laten we hopen dat dit gebeurd is vóór de start van de nieuwe cyclus.

De match zelf is op zichzelf wel interessant, maar niet echt boeiend. Misschien de tweede witpartij van Anand – dat was nog eens spannend. Voor de rest is het internetcommentaar van de grootmeesters uit de wereldtop, ingehuurd door de Russische organisatoren, nog het leukst. Misschien dat de laatste partij en rapid wat meer spanning bieden. Hieronder foto’s uit het wereldkampioenschap.

… en gelukkig maar! (?)

Uiteindelijk konden we Hans Böhm, die zo geëmotioneerd voor Nos Nieuws luid uitriep “Het zal dan toch niet zo zijn dat Gelfand wereldkampioen wordt?!?”, geruststellen. Want dat is inderdaad niet gebeurd. Bij de rapid zat Anand een stuk relaxter achter het bord en bleek hij vooral minder tijd te gebruiken dan zijn tegenstander.

Dat overschot aan tijd bleek uiteindelijk doorslaggevend te zijn. Gelfand had de winst in de derde partij voor het grijpen, maar speelde in de stelling links Th7. Ook intuïtief een onbegrijpelijke zet, want Kg3 ligt toch voor de hand en veld h7 is nodig voor de witte koning om te schuilen. De zwarte koning kan helaas niet dichterbij komen omdat na Kd7 de zet h7 gelijk wint. Zwart moet dus de zet … Kb7 voorlopig achter de hand houden.

Tijdgebrek was overigens ook de reden waarom Gelfand de tweede partij verloor, waardoor de match niet alleen qua spektakel weinig te bieden had, maar ook moreel gezien een domper bleek. Anand heeft immers nergens laten zien dat hij de terechte winnaar was. Geen prachtige partij, geen briljante offers, geen fantastisch nieuwtje. De rapidpartijen gingen verder met dezelfde saaie theoretische discussie die ook eerder al gevoerd was. Voor de rest had Anand een sterke voorkeur voor het paard en kon Gelfand niet bewijzen dat het loperpaar beter was.

In de reguliere partijen bleek al evenmin dat Anand de terechte winnaar was. Links de door Gelfand gewonnen partij. Een mooie modelpartij. Gelfand doet hier Lxe4! Voor mij zijn mooiste zet, omdat Leko en Karpov, twee van de sterkste positionele spelers in de wereld, beiden meekeken, hun commentaar gaven op de partij en deze zet niet zagen aankomen. Gelfand vond ‘m na 10 minuten.

.

.

.

Links (de partij erna) ziet u niet hoe Anand wint, maar hoe Gelfand verliest. Hij doet hier … Df6, en overziet dat hij na gxh5 Dxf3 Kc2 Dxh1 Df2 een dame verliest.

.

.

.

.

.

.

Achteraf kwam Anand met een prima samenvatting: “I won because I won.” Is dat een eufemisme? Er was een krant die zich afvroeg of Anand nu de grootste schaker aller tijden is. Dat zal zeker een eufemisme zijn, meende ik, maar mijn verstand ontkent dat. Persoonlijk zou mijn antwoord op die vraag ‘nee’ zijn, al was het alleen al omdat Anand door het gelijke spel naar de zesde plaats op de wereldranglijst is gezakt.

Het laatste woord

Anand is na afloop van het wereldkampioenschap kritisch beoordeeld. Sommigen vonden dat hij niet echt in vorm was; ze misten het sprankelende en energieke combinatiespel dat ze van hem gewend zijn. Kasparov zei dat Anand niet echt meer gemotiveerd overkomt en de honger naar de overwinning miste. Anderen hadden vergelijkbare kritiek. Reden voor Anand om daar in een interview op te reageren.

In essentie stelde Anand dat iedereen hem als favoriet zag en Gelfand onderschatte. Hijzelf niet. Hijzelf begreep maar al te goed dat Gelfand heel erg goed speelde, het ontzettend goed voorbereid had en dat hem weinig meer resteerde dan “te proberen even goed als Gelfand te spelen”. En dus zochten de critici een verklaring in motivatie, maar daar lag het dus niet aan.

“My biggest test so far”. Want Gelfand had het verschrikkelijk goed voorbereid en speelde echt beestachtig goed.

Uiteindelijk stelde Anand zelfs dat hij “echt wat bewezen had”. “I proved my critics wrong.” Door te winnen, dus.

Maar was dat wel het punt van de critici? Ik vermoed dat zij hetzelfde ervoeren als ik: een saaie match. Is Lb5 gevolgd door b3 nu echt de weerlegging van het Siciliaans? In de partijen kreeg hij zelfs niet een minuscuul openingsvoordeeltje, terwijl de Svesjnikov – de keuze van Gelfand – voldoende scherpe varianten bevat die heel kritiek zijn. En waarom speelde Anand niet de hoofdvariant van de Meraner? Ook daar voldoende scherpe varianten. Waarom probeerde Anand het niet met scherpere varianten in de Grünfeld? In de vierde partij bracht hij Gelfand op de rand van de afgrond ermee.

Het ging de critici dus om de keuzes die Anand maakte. Om de angst die regeerde, terwijl ze dat niet van Anand gewend waren.