De analyticus en zijn publiek

Hans Bouwmeester

Voor wie schrijft een schaakmeester een analyse van zijn partij? In de eerste plaats voor zichzelf, denk ik. Vaak wil hij onderzoeken wat hij gemist heeft en menigmaal komt hij tot verbluffende resultaten. Een zeer frappant voorbeeld van de laatste jaren is de partij Kasparov – Ribli, Skeleftea 1989. Op het moment dat Kasparov de partij remise gaf, ontdekte Vaganian een duivelse wending, die aan het toch redelijk ontwikkelde schaakbrein van de wereldkampioen was ontsnapt. De daaropvolgende analyse bleek, en dat is een zeldzaamheid, volkomen sluitend tot winst voor wit te leiden. Het had de partij van de eeuw kunnen zijn.

In het NIC-magazine 1997/4 vinden we een analyse van Shirov, links in beeld, van diens partij met Salov uit Madrid 1997. Shirov ziet bij de 17e zet een combinatie, die tamelijk voor de hand ligt, maar waarvan de consequenties zeer moeilijk te berekenen zijn. Uiteindelijk ziet hij van het waagstuk af en gaat na afloop aan het werk. Hij publiceert een prachtige analyse en deze wordt in ’telegramstijl’ afgedrukt.

Deze analyse zal vele uren moeizame arbeid hebben gekost. Uiteraard zal Shirov niet alles hebben opgeschreven wat er gevonden was. Hij mag iets aan de naspeler overlaten, want hij schrijft niet voor beginners.

Dat naspelen blijkt evenwel ook een tijdrovend karwei en hoeveel lezers van het magazine zullen dat gedaan hebben? Weinigen, denk ik; de presentatie in telegramstijl werkt niet animerend. Er zijn twee redenen om op Shirovs analyse terug te komen: 1. Er ontvouwt zich een maximum aan schoonheid. 2. De analyse is zeer instructief wat betreft de techniek van de koningsaanval.

A. Shirov – Salov
Madrid 1997

1.e4 d5 2.exd5 Dxd5 3.Pc3 Da5 4.d4 Pf6 5.Pf3 c6 6.Lc4 Lf5 7.Ld2 e6 8.Pd5 Dd8 9.Pxf6+ Dxf6 10.De2! Lg4 11.d5 Lxf3 12.gxf3 cxd5 13.Lxd5 Pd7 14.O-O-O La3! 15.c3 O-O 16.Le4 Le7 De kritieke stelling. Over de zettenreeks tot nu toe zou al veel te zeggen zijn, maar die fase laten we hier buiten beschouwing. Shirov kritiseert de laatste zet van zwart en beveelt 16… Lc5 aan. Na 16…Lc5 17.Lxb7 Met 17.Le3 kan wit een klein voordeel behouden. 17…Tab8 18.Le4 Tfc8 heeft zwart dan tegenkansen voor de pion. Vermoedelijk heeft Salov voornamelijk met 17.Lxb7 gerekend en wilde het veld c5 voor zijn paard reserveren.
De partij ging hier verder met 17.Lxh7+. Wit won een pion na 17… Kxh7 18.Dd3+ Kg8 19.Dxd7, maar bereikte geen wezenlijk voordeel. Later won Shirov door een vreselijke tijdnoodblunder van zijn tegenstander. In plaats van 17.Lxh7+ heeft wit een kansrijker methode tot zijn beschikking, die Shirov ongetwijfeld gezien heeft. Deze berust op een stukoffer, dat een sterke aanval ontketent maar waarvan de volledige berekening aan het bord vrijwel onmogelijk is. In dergelijke gevallen speelt het begrip “moed”. Onwillekeurig vraagt men zich af hoe onze betreurde vrind Mischa Tal, landgenoot van Shirov, hier te werk zou zijn gegaan. Nu bestonden er in de grote tijd van Tal, die een fabelachtig vermogen had om diep en scherp te rekenen, nog geen Elo-punten en daarmee moet een hedendaagse professional terdege rekening houden voor hij iets waagt. Deze gedachte kan remmend werken, al zal dat bij iemand als Shirov minder het geval zijn dan bij vele anderen. Laat ons ter zake komen en de analyse kritisch volgen:
17.h4! Dreigt stukwinst door 18.Lg5.
17…h6 Volgens Shirov de enige zet. Inderdaad is wits voordeel na
[17…De5 18.Lxh7+ Kxh7 19.Dd3+ Kg8 20.Dxd7 of na]
[17…e5 18.Lg5 De6 19.Lxh7+ Kxh7 20.Dd3+ Kg8 21.Dxd7 aanzienlijk groter dan in de partij, al valt er nog een heel stuk techniek af te werken.]
18.Lg5 hxg5 19.Lh7+ Kh8 20.hxg5 Dxg5+ Deze verdediging (A), die het meest voor de hand ligt, kiezen we als hoofdvariant. Volgens Shirov leidt deze voortzetting geforceerd tot verlies.

.

.

.

.

.

B1 Sterker acht hij 20… Df4+, om na 20…Df4+ 21.Kb1 Lxg5 22.Lc2+ Lh6
met de loper de h-lijn te sluiten. Shirov gaat op deze positie niet nader in. Toch is de verdediging na 23.Txd7 niet gemakkelijk te voeren (zie stelling links). Zwart kan niet opponeren op de d-lijn wegens 24.Dd3! Ook is pion b7 niet gemakkelijk te verdedigen, zoals blijkt uit 23…b6 (23… Tab8 is sterker en dan biedt 24.Dd3 f5 25.Td4 goede winstkansen) 24.Td4! Dg5 (Alternatieven: 1. 24… Df6 25.De4 Dg6 26.Dxa8! en wint. 2. 24… Dc7 25.Dd2! f5 26.Td7 en wint) 25.f4 Dc5 26.De4 f5 27.Txh6+ gxh6 28.Dxe6 en wint.
.

.

.

B2 20…Df4+ 21.Kb1 Tfd8? is onvoldoende wegens 22.Td4  De5
23.Lf5+! tegen f7-f5 gericht Kg8 24.Tdh4 Dxf5+ 25.Ka1 f6 26.g6! en wint – Shirov) Wat een prachtige variant!

.

.

.

.

.

.

of 20…Df4+ 21.Kb1 Tfd8? 22.Td4 Dxg5 23.f4!
– 23… Df6 24.Lg6+! Kg8 25.Th8+ en wint
– 23… Da5 24.Lf5+ Lh4(!) 25.Dh5+ Kg8 26.Lh7+ met damewinst
– 23… Dc5  24.Txd7! Txd7 25.Lf5+ Lh4 26.Dh5+ Kg8 27.Lh7+ en wint. Ook mooi!

.

.

.

.
C Een derde mogelijkheid in de diagramstelling is 20…De5 (!) Shirov laat deze verdediging merkwaardigerwijs geheel buiten beschouwing. In dat geval lijkt 21.Le4+ Kg8
22.f4! de beste kans (want 22.Txd7 Lxg5+ 23.Kb1 f5 levert weinig op). Na 22…Dxf4+ 23.Kb1 Lxg5 24.Lh7+! Kh8 25.Lc2+ Lh6 26.Txd7 en zwarts verdedigingskansen zijn iets beter dan in de bovenvermelde variant na 20… Df4+.

.

.

.

.

.

21.Kb1 Pf6
– Onvoldoende is 21…Tfd8 22.f4! Dxf4 (Met 22… Da5 23.Lf5+ en 22… Dc5 23.Txd7! komen we dezelfde motieven tegen als in de varianten na 20.Df4+) 23.Td4 Dg5 24.f4 Dc5 24… Dg3 25.Lc2+ Lh4 26.f5! 25.Dh2! deze zet van Shirov is nog sterker dan 25.Txd7.
– 21…De5 22.Le4+ Kg8 23.f4 Dxf4 24.Lh7+ Kh8 25.Td4 leidt ook tot een dodelijke aanval voor wit.
– 21…g6 22.Lxg6+ Kg7 23.Tdg1 Dxg6+ 24.Txg6+ fxg6 25.Dxe6 is eveneens hopeloos voor zwart.
22.Lc2+ Kg8 Zinloos is 22…Ph5 23.f4
23.Tdg1
23…Df4
– Na 23… Dd5 24.De3! (Shirov) of 23… Dc5 24.Dd2 en geen verdediging tegen 25.Dh6.
– 23…Pg4 24.Txg4 Dc5 25.De4 Df5 26.De3 Df6 27.Th6 g6 28.Lxg6 verliest ook snel.
24.Df1! Vooral deze zet was bij de vooruitberekening zeer moeilijk te vinden. Er dreigt vernietigend 25.Dh3.
24…g6! De beste verdediging. De zwarte koning kan niet op tijd vluchten, zoals blijkt uit: 24…Tfd8 25.Dh3 Kf8 26.Dh8+ Pg8 27.Txg7 Ke8 (27… Ld6 28.Lg6. 28.Tg4! – Shirov) 28…Dxf3 29.La4+ en wint.
.

25.Dg2! Nu had 25.Dh3 geen zin wegens 25… Kg7! Moeilijk om dat alles ver van tevoren te zien. Thans dreigt zwart met 26.Lxg6 te worden ge-g-lijnd.
25…Tfd8 Er waren twee andere mogelijkheden:
– 25…Pg4 26.Dh3 Ph6 27.Lxg6! Lg5 (In plaats van 27… Lg5 is 27… fxg6 28.Dxe6+ Tf7 29.Dxg6+ Kf8 30.Txh6 Lf6 31.Dg8+ Ke7 32.Te1+ onvoldoende) 28.Dh5 f6 29.Le4 Kh8 30.Dg6! en wint. (Shirov)
– 25…Pe4 26.Lxe4 Df6 27.Th6 Kg7 28.Dh3 Th8 29.Th1 Thg8 30.Th7+ Kf8 31.Lxb7 Tb8 32.Dh6+ Ke8 33.Lc6+ Kd8 34.De3 met winnende aanval.
.

26.Lxg6 Lc5 De koning moet zijn beurt afwachten: 26…Kf8 27.Th8+ Pg8 28.Txg8+ Kxg8 29.Lxf7+ Kxf7 30.Dg6+ en mat.
27.Lxf7+ Kxf7 Misschien kwam 27… Kf8 meer in aanmerking. Er volgt: 27…Kf8 28.Dg7+ Ke7 29.Te1 e5 (Shirov geeft 29… Kd7 30.Txe6, dat inderdaad gemakkelijk wint) 30.Th6 Tf8 31.Ld5+ Kd6 32.Td1 met een beslissende aanval (32… Tad8 33.Lxb7+ Ke6 34.Lc8+! Txc8 35.Dd7 mat!)
28.Dg7+ Ke8 29.Th8+ Pg8 30.Dxg8+ Kd7 Niet 30…Ke7 31.Dh7+ Kd6 32.Td1+ met torenwinst. (Shirov)
31.Td1+ Ld6 32.Th7+ Kc6 Of 32…Kc8 33.Dxe6+ Kb8 34.Dd5
33.Dxe6
.

33…De5 Er is niets beters:
– 33…Tab8 34.Th6 Kc7 35.Td4
– 33…Dg5 34.De4+ en wint.
34.Txd6+! Nog een prachtige slotcombinatie.
34…Dxd6 35.Dc4+ Kb6 Het eindspel na 35… Dc5 36.Tc7+ is natuurlijk verloren.
36.Db3+ Kc5 37.Db4+ Kd5 38.Dxb7+ Kc4 Anders 39.Th5+.
39.Th4+ Kd3 40.De4+ Kd2 41.De3+ Kd1 42.Th1# Zo had het kunnen gaan. Het was niet de partij van de eeuw geworden, maar wel een van de toppers van dit jaar!

1 – 0