Ostap Bender

Robert Beekman

Wie kent hem niet? De onvergetelijke Ostap Bender? Kent ú hem niet? Welnu, dan zal daar na dit artikel zeker verandering in komen, want Ostap Bender is niets minder dan een klassiek begrip. In Rusland, wel te verstaan.

Ostap Bender heeft nooit echt bestaan. Hij is hoofdrolspeler in een roman uit 1928, waarin hij als gewiekste oplichter steeds meer de rol van antiheld vervult en daardoor toch de sympathie van de lezer weet te winnen. In één van de hoofdstukken gaat hij naar het dorpje Vasiuki, waar hij de hoofden van alle bestuurders op hol brengt door te beweren dat Vasiuki spoedig het centrum van Rusland zou worden, mits men hem maar de vrije hand zou geven. Hij zou namelijk een schaaktoernooi van wereldformaat organiseren, waar alle groten der aarde – Lasker, Capablanca, Aljechin – zouden aantreden. Hij, de Grote Grootmeester Ostap-Suleyman-Berta-Maria-Bender-Bei zou dat wel even regelen!

“Maar hoe komen we dan aan het geld?”

“Ja!” schreeuwde Ostap Bender door de schaakclub. “Schaken verrijkt onze natie! Indien u het met mijn voorstel eens bent, zal er een marmeren trap aangelegd worden vanaf het schaaklokaal tot aan de haven! Vasiuki zal het centrum worden van tien provincies! Wie heeft er vroeger ooit gehoord van de stad Zimmering? Niemand! Maar nu is dit dorpje rijk en beroemd, alleen al omdat er een internationaal schaaktoernooi georganiseerd wordt. Daarom zeg ik u: we moeten een internationaal schaaktoernooi organiseren in Vasiuki!”

“Maar hoe dan?”

“Het is een volstrekt realistisch idee,” antwoordde de grootmeester. “Mijn persoonlijke connecties en jullie initiatief is alles dat nodig is om een internationaal schaaktoernooi te organiseren. Stel je eens voor hoe mooi dat klinkt: Het Eerste Schaaktoernooi van Vasiuki 1927! Prachtig, toch? Capablanca, Lasker, Aljechin, Nimzowitsch, Reti, Rubenstein, Maroczy, Tarrasch, Vidmar en Doctor Grigoriev zullen in elk geval deelnemen. Bovendien: mijn eigen deelname is gegarandeerd.”

“Maar het geld dan!”

“Detail! Detail!” En uiteraard ging Ostap Bender uitgebreid verder met zijn fantasieën over het aanleggen van nieuwe vliegvelden, hotels, zwembaden, enzovoorts. Allemaal ter voorbereiding op het internationale schaaktoernooi. Uiteindelijk zou hij, wereldberoemd grootmeester, een simultaanseance geven om het dorpje Vasjoeki ten einde geld te collecteren voor het schaaktoernooi. Op 160 schaakborden opende hij telkens weer met 1.e4. Een goed begin, zou je zeggen. Maar op alle borden gaf hij have en goed weg, want schaken kon hij niet, waarna hij ineens – met al het entreegeld – verdwenen bleek te zijn. “Zoals Bender 1.e4 speelt”, luidt een Russisch gezegde. Ga er maar vanuit dat dit geen compliment is.

Echter, vreemd maar waar: FIDE president Kirsan Ilyumzhinov heeft ooit in Elista een standbeeld laten oprichten voor Ostap Bender. Elista, je weet wel, waar de strijd om het wereldkampioenschap tussen Topalov en Kramnik gespeeld werd, de hoofdstad van Kalmukkië (een provincie van Rusland), waar Ilyumzhinov overigens ook staatkundig president van is. Links ziet u dat standbeeld.

Het schijnt dat Ilyumzhinov een groot bewonderaar van deze man is. Maar waarom? Ook Danailov, de manager van Topalov, is dat trouwens. Die wil graag een standbeeld van Bender in Sofia laten oprichten. Immers, ook in St. Petersburg en Kharkov staan standbeelden van deze man. Maar waarom zou iemand zoiets willen?!? Als metafoor van hoe iemand eenmalig kan scoren maar daarbij wel al het krediet van mogelijke sponsors verspeelt?

Ondertussen heeft Kramnik gewonnen (gelukkig: Gens Una Summus!) maar zal zijn vertrouwen in de FIDE er niet groter op zijn geworden. Op www.chessbase.com verdedigt wedstrijdleider Geurt Gijssen zijn besluit op de vijfde partij verloren te verklaren voor Kramnik. “Ik had geen keus”, zegt hij, ik moest de klok wel starten. Zie Artikel 3.3: ‘No postponement of any game shall be allowed except with permission of the FIDE President.’ Maar dan had hij toch ook die president even kunnen bellen om nader te overleggen? (In plaats van een exegese te houden over een brief van Ilyumzhinov aan Kramnik die hoofdzakelijk tot doel had de match te redden.) “Ik moest de partij wel verloren verklaren voor Kramnik”, zich beroepend op de Artikel 6.7: ‘Any player who arrives at the chessboard more than one hour after the scheduled start of the session shall lose the game unless the rules of the competition specify or the arbiter decides otherwise.’ Maar zelfs de letter van de wet geeft hem meer ruimte dan hij claimt!

FIDE-president Ilyumzhinov heeft Elista op de wereldkaart gezet! In de buitenwijken van Elista rijst daar de Schaakstad op, gebouwd door Ilyumzhinov voor de schaakolympiade van 1998. Kosten: 50 miljoen aan belastinggeld. Net zoals Bender ook de gewone man wist te plunderen. Heden ten dage is de buitenwijk (links één van de stedebouwkundige coryfeeën) grotendeels verlaten. Ostap Bender heeft weer toegeslagen!

.

Ilyoemzhinov op een persconferentie ten tijde van Kramnik – Topalov.

Khadaffi

Hij staat met zijn rug tegen de muur, leeft ergens ondergedoken in Libië, raakt zijn hele hebben en houwen kwijt, maar heeft nog wel de tijd om een gezellig gesprekje te voeren met zijn vrienden. Dat zijn er nog maar twee. President Chaves van Venezuela en natuurlijk ook Kirsan Ilyoemzhinov! De president van de FIDE heeft ons deze week nog verteld dat Khadaffi – het complete rebellenleger is naar hem op zoek – hem gebeld heeft om te zeggen dat het heel goed met hem gaat. Verder nog de volgende mededeling: Khadaffi blijft gewoon in Libië, want ja, hij heeft het daar hartstikke naar zijn zin.

Ja ja, dat is nu echt een belangrijke taak van de president van de FIDE: functioneren als PR-bureau van een dictator.

Waarom belt die Khadaffi eigenlijk met de president van de wereldschaakbond? Welnu, dat zei ik toch al? Hij is z’n vriend! Snap je dat dan niet?

Ilyoemzhinov heeft een zwak voor tirannen. In 2003 legde George Bush het allerlaatste ultimatum op aan Saddam Hoessein. De oorlog stond in Irak op het punt van uitbarsten. Alle buitenlanders waren inmiddels al dik en breed Irak uit gevlucht, maar Ilyoemzhinov vloog stoïcijns in tegenovergestelde richting en bracht een gezellig bezoekje aan Uday Hoessein, de wrede zoon van de net zo wrede tiran Saddam Hoessein.

Hetzelfde gebeurde een paar maanden geleden, toen begin juni Ilyoemzhinov voor het ogen van de wereldpers – de burgeroorlog was in volle gang – een potje ging schaken met Khadaffi. Lastig, want Khadaffi kan helemaal niet schaken. Onduidelijk zien we de hand van Khadaffi boven het schaakbord zweven. Ilyoemzhinov geeft hem instructies. “Pak de pion voor de koning en schuif hem twee velden naar voren.” Khadaffi, gewapend met zonnebril omdat ook schaken in zijn ogen een echt pokerspel is, pakt weifelend de pion op e2 en zet ‘m op f4. “Nee, één veld naar links … ja, iets verder nog … nog iets verder … ja, zo staat-ie goed.”

Ilyoemzhinov antwoordt met c5 en na een paar zetten vol instructie en correctie biedt Ilyoemzhinov remise aan, wat zijn tegenstander dankbaar aanneemt. Vervolgens wordt de pers medegedeeld dat ze een interessante Siciliaan gespeeld hebben.

Een aantal schaakjournalisten en topspelers heeft zich afgevraagd hoe laag Ilyoemzhinov nog kan zinken, waarop de president van de FIDE een open brief de wereld instuurde: “Ik ben heel tevreden dat schaken zo’n kritieke rol kan spelen in het promoten van vrede in deze crisistijd. Ik heb hele serieuze gesprekken gevoerd en ik ben er trots op dat de FIDE een bijdrage heeft geleverd aan het vredesproces in deze regio en ook in de wereld.”

Khadaffi en Ilyoemzhinov maken vrede op aarde.

Twijfels bij zijn eigen beoordelingsvermogen heeft onze president overduidelijk niet. Hoe kan dat ook anders, want vorig jaar nog openbaarde hij ons dat hij op negenjarige leeftijd ontvoerd is door buitenaardse wezens. Gedurende dat bezoek is hem verteld dat schaken door aliens naar aarde geëxporteerd is.

Aangezien het schaakspel bestaat uit koningen, koninginnen, bisschoppen, ridders en boeren (de pionnen), betekent dit dat ook aliens een vorm van feodale standenmaatschappij gekend moeten hebben. Een geruststellend gevoel, mag ik wel zeggen. We hebben meer met hen gemeen dan we denken.