Peter de Jong
Het vrouwenschaak in de jaren 1930 werd gedomineerd door Vera Menchik en Sonja Graf. In een ander artikel heb ik stilgestaan bij het bezoek dat Sonja Graf in 1936 aan Utrecht bracht ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Schaakclub Utrecht. Dit keer het bezoek van Vera Menchik in 1934.
De schaakclub Utrecht het heeft genoegen gesmaakt om ook Vera Menchik (zie links) te mogen begroeten. Op 31 maart 1934 speelde zij een zeer interessante partij tegen Eduard Spanjaard, die na ongeveer 7 uur in remise eindigde. Op 12 april 1934 speelde zij simultaan aan 28 borden. Hiervoor waren ook de sterkste spelers van andere clubs uit de stad uitgenodigd. De score van 64%, waaronder 12 remises en 4 verliespartijen was niet heel overtuigend.
Vera Menchik werd op 16 februari 1906 te Moskou geboren uit een Tsjechische vader en een Britse moeder. In de nasleep van de 1e wereldoorlog vertrok het gezin in 1921 naar Engeland. Op 9-jarige leeftijd leerde zij het schaakspel van haar vader. Haar 1e resultaat was het behalen van het Brits meisjeskampioenschap in 1921. Vanaf 1923 speelt zij ook mee in internationale mannentoernooien en vanaf het eind van de jaren 1920 boekt zij een aantal aansprekende resultaten in sterke toernooien als Scarborough en Barcelona in 1929 en in traditionele toernooien als Hastings in de jaren 1930 en Maribor 1934. Haar beste resultaat is ongetwijfeld de 2e plaats in het toernooi van Ramsgate in 1929 waar zij met Rubinstein gedeeld tweede eindigt achter Capablanca.
Vera Menchik tegen Sheridan.
De schaakwereld doet wat lacherig als zij wordt uitgenodigd voor het grote internationale toernooi van Karlsbad in 1929 waarin zij inderdaad troosteloos onderaan eindigt met een score van 3 uit 21.
Het verleidt de Weense schaker Albert Becker tot de historische uitspraak dat iedere mannelijke schaker die in een internationaal toernooi verliest van Menchik, automatisch wordt toegelaten tot de “Vera Menchik Club”. Becker die zelf in het toernooi van Karsbad op een keurige 5e plaats eindigt in een gezelschap van Nimzowitsch, Capablanca, Euwe, Spielmann, Rubinstein, Bogoljubow, Marshall en Tartakower, is de eerste die de lid wordt van de “Club” als hij in de 3e ronde met zwart volledig wordt overspeeld door Menchik. Ook Sämisch moet er in de 11e ronde aan geloven.
Vera Menchik – Albert Becker, Karlsbad (3), 02.08.1929
1.d4 d5 2.Pf3 Pf6 3.c4 c6 4.Pc3 e6 5.e3 Pe4 6.Ld3 f5 7.Pe5 Dh4 8.0-0 Pd7 9.f4 Le7 10.Ld2 Pxe5 11.dxe5 Lc5 12.Lxe4 fxe4 13.Db3 Dd8 14.Pa4 Le7 15.Lb4 b6 16.Lxe7 Dxe7 17.cxd5 exd5 18.Tac1 Lb7 19.Pc3 Df7 20.Db4 Td8 21.Tfd1 La8 22.h3 De7 23.Dxe7+ Kxe7 24.b4 Td7 25.Td2 Thd8 26.Pe2 Tc8 27.Tdc2 Tdc7 28.Pd4
Diagram links. Het witte paard domineert de zwarte loper volledig.
28… g6 29.Pb5 Td7 30.Kf2 h6 31.g4 a6 32.Pd4 Tdc7 33.f5 g5 34.Kg3 Lb7 35.h4 gxh4+ 36.Kxh4 Kf7 37.Kh5 a5 38.bxa5 bxa5 39.Pb5 Td7 40.e6+ 1 – 0
Karlsbad 1929. Zittend van links naar rechts: Menchik, Spielmann, Vidmar, Capablanca, Tietz, Boguljobow, Nimzowitsch, Rubinstein, Maroczy. Tweede rij erachter van links naar rechts: Johner, Grünfeld, Euwe, Mattison, George Thomas, Brinckmann, Sämisch, Gilg. Derde rij erachter van links naar rechts: Yates, Tartakower, Marshall, Treybal, Canal, Becker, Colle.
Het meest aansprekende lid van de club wordt onze eigen Max Euwe die in het toernooien van Hastings zowel in 1930-31 als in 1931-32 van Menchik verliest. Opmerkelijk is wel dat spelers als Aljechin, Capablanca, Botwinnik en ook Lasker in meerdere partijen tegen Menchik zelfs geen enkele remise aan haar afstonden en enkelen van hun deze in hun biografieën opnamen in de categorie “beste partijen”.
Gedurende de periode 1927 tot en met 1939 domineert zij het vrouwenschaak, waarbij zij slechts in 1939 enige concurrentie ondervindt van de eerder genoemde Sonja Graf. Tot zeven keer toe verovert zij de wereldtitel. In 1937 trouwt zij met de Rufus Streatfeild Stevenson, een 28-jaar oudere secretaris van de Britse schaakbond. Aan de schaakcarrière en het leven van Menchik komt op 26 juni 1944 een tragisch einde als haar huis in Londen wordt verwoest door een Duitse bom, waarbij naast Menchik ook haar twee zussen en moeder om het leven komen.
Het bezoek aan Utrecht in 1934 maakt onderdeel uit van een landelijke tour door Nederland waarbij Menchik naast Utrecht in de regio ook nog te bewonderen was in Soest en Zeist. In een periode van ruim drie weken speelde zij 16 simultaanseances waarin zij een scoorde behaalde van ruim 70%.
Max Euwe werd in de gelegenheid gesteld de onderlinge score weer op 2-2 te brengen door de door de V.A.R.A. georganiseerde radiopartij met wit te winnen. De eerder aangehaalde partij tegen onze clubgenoot Spanjaard eindigde in remise en teleurstellend was haar deelname in de door het V.A.S. georganiseerde “Paaschwedstrijd” waar zij een zekere 1e plaats verspeelde door een blunder tegen Felderhof. De Groningse vijfkamp wist zij wel te winnen met 3 ½ uit 5. Ook de “mini-match” van partijen tegen Sonja Graf wist Menchik in haar voordeel te beslissen met 3-1. Opmerkelijk was dat de eerste matchpartij bij Euwe thuis werd gespeeld.
De eerste keer dat Menchik Utrecht aan doet is op zaterdagmiddag 31 maart 1934. Er is enorm veel belangstelling voor het bezoek dat de wereldkampioene dat plaatsvindt in een van de zijzalen van het gebouw voor Kunst en Wetenschappen. De dan 25-jarige Spanjaard (links in beeld) was de eerste die in het seizoen 1927-28 de hegemonie van Olland wist te doorbreken en was na het overlijden van Olland in 1933 waarschijnlijk de sterkste speler van de Schaakclub Utrecht.
De zaal zit om vijf uur overvol met Utrechtse schakers die het spel volgen via een demonstratiebord. De partij eindigt na zeven uur in een voor beide partijen bevredigende remise. Spanjaard, met zwart spelend, kreeg aanvankelijk uitstekend spel in een Meraner-verdediging, maar liet Menchik toe af te wikkelen naar een iets beter eindspel dat Spanjaard op zijn beurt prima remise wist te houden.
Vera Menchik – Eduard Spanjaard, Utrecht, 31.03.1934
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Pf3 a6 4.Pc3 dxc4 5.e3 Pf6 6.Lxc4 c5 7.0-0 b5 8.Ld3 Pbd7 9.a4 b4 10.Pe4 Lb7 11.Ped2 Le7 12.De2 0-0 13.Td1 cxd4 14.exd4 Pb6 15.Pb3 Dd5 16.a5 Pbd7 17.Pbd2 Tfd8 18.Pc4 Dh5 19.Pfe5 Dxe2 20.Lxe2 Pxe5 21.dxe5 Txd1+ 22.Lxd1 Pd7 23.Le3 Tc8 24.Le2 Lc5 25.Pb6 Pxb6 26.axb6 Lxe3 27.fxe3 Kf8 28.Lf3 Lxf3 29.gxf3 Ta8 30.Kf2 Ke8 31.Ke2 a5 32.b7 Tb8 33.Txa5 Txb7 34.Kd3 Td7+ 35.Kc2 b3+ 36.Kc3 h5 37.Ta4 Td1 38.Te4 g5 39.h4 Tf1 40.hxg5 Txf3 41.Kxb3 Tg3 42.Kc4 Txg5 43.Kd4 Tg2 44.b4 Kd7 45.Kc5 Tc2+ 46.Kb6 Tg2 47.Td4+ Kc8 48.Tc4+ Kd8 49.b5 Tg4 50.Tc7 Te4 51.Txf7 Txe5 52.Th7 Txe3 53.Txh5 e5 54.Kb7 Kd7 55.b6 Kd6 56.Th8 Tb3 57.Th6+ Kc5 58.Kc7 e4 59.b7 Txb7+ 60.Kxb7 Kd4 61.Kc6 e3 62.Th4+ Kd3 63.Kd5 e2 ½ – ½
Op 12 april 1934 doet Menchik Utrecht voor de 2e keer aan. De schaakclub Utrecht heeft ook de andere Utrechtse clubs uitgenodigd en hen verzocht hun sterkste spelers af te vaardigen. Het Utrechtsch Dagblad van vrijdag 13 april 1934 maakt melding van een “stellig ongewoon schouwspel”.
“Een vrouw omringd door 30 mannen, dat wil zeggen eigenlijk 27 mannen en een dame (Mevrouw Keyser-Bronsveld uit Bilthoven) die echter geen tijd hadden naar haar te kijken, omdat zij het te moeilijk hadden met de moeilijkheden die deze vrouw hun voorzette! Die vrouw was Vera Menchik, de sterkst schakende vrouw ter wereld en gisteren te gast bij de Schaakclub Utrecht.”
De simultaan van Vera Menchik in Utrecht.
Om 8 uur werd Menchik door voorzitter Van Wijngaarden in haar moedertaal welkom geheten en rond 10 uur verloor zij respectievelijk van zowel L.M. Bruijns als van H. de Bruijn , afgevaardigde van de Utrechtse Studentenclub “Lasker” hetgeen de correspondent van de krant verleidde tot de wat flauwe grap dat Menchik blijkbaar een zwak had voor “bruine” mannen.
Na 5 uur spelen, en rond 1 uur in de nacht worden de nog lopende partijen door arbitrage beslist door Jonkheer Dirk van Foreest.
De afvaardiging van Utrechts sterkste spelers verklaart waarschijnlijk het magere resultaat van Menchik. Van de 28 partijen weet zij er slechts 12 te winnen. 12 partijen eindigen in remise en 4 partijen verliest Menchik van L.M. Bruins, S. Swaab, H. de Bruijn (Lasker) en P.Th. Retera (Sticht). Remise maakten H. Th.C. Baljet, A.W. Bosschaart, W.E.J. Dominik, H. Gerritse (Oog in Al), mevrouw Keyser-Bronsveld, F. Wieger Kokje, A.M. Pigmans, E. Reiche, E. Scherpenhuijsen Rom, Dr. A. Schuckink Kool, Mr. G.C. Weidner en G. Wessels.
Vera Menchik – H. Gerriste, Utrecht, 12.04.1934
1.d4 Pf6 2.c4 g6 3.Pc3 Lg7 4.e4 d6 5.f3 0-0 6.Le3 h6 7.Dd2 Kh7 8.Pge2 Pbd7 9.0-0-0 e5 10.g4 Pg8 11.Pg3 exd4 12.Lxd4 Pe5 13.Le2 Le6 14.Pd5 c6 15.Pe3 Dd7
Zie diagram links. 16.Pgf5 gxf5 17.gxf5 c5 18.fxe6 Dxe6 19.Lc3 Tfd8 20.Pd5 Tac8 21.Thg1 Pg6 22.Ld3 Lxc3 23.Dxc3 De5 24.f4 Pxf4 25.Kb1 Dxc3 26.Pxc3 Pxd3 27.Txd3 Pf6 28.Tgd1 Te8 29.Txd6 Pxe4 30.Pxe4 Txe4 31.Td7 ½ – ½
