Een fout komt nooit alleen

Robert Beekman

Tal: “Een oud Russische spreekwoord luidt: de vader sloeg zijn zoon, niet omdat hij gokte, maar omdat hij het verloren materiaal probeerde terug te winnen.”

Fischer: “Als je materiaal kunt pakken, doe dat dan. Tenzij je een goede reden ziet om dat niet te doen.”

Hierboven Tal en Fischer in opperbest humeur. Het schijnt dat Fischer ooit bij Tal zijn hand ging lezen: “Ik zie dat je binnenkort je titel van wereldkampioen gaat verliezen van een jonge Amerikaan…” Tal draaide zich gelijk om naar Lombardy, die naast hem stond, en zei: “Gefeliciteerd, Bill!”

Tussen Tal en Fischer is een bijzondere band. In het kandidatentoernooi van Curacao belandde Tal door zijn slechte gezondheid in het ziekenhuis. Fischer was de enige schaker die hem bezocht en gelijk de situatie aangreep met hem een potje te schaken. Zie boven.

Achter het bord streden ze een aantal legendarische partijen. In de eerste periode won Tal. Fischer had wel degelijk zo zijn kansen, maar het was telkens Tal die het laatste woord had. Tot in 1961 het keerpunt kwam. “Finally he has not escaped me!” riep Fischer achteraf uit, verwijzend naar de gewonnen posities die hij al eerder bereikt had, wat niet af te lezen was aan de onderlinge -4 = 2 + 0 score.

“It is difficult to play against Einstein’s theory” verzuchtte Tal en ik vraag me af of hij niet de Wet van Murphy bedoelde. Evengoed won Tal het toernooi van Bled afgetekend door naast deze enige nederlaag elf overwinningen te boeken. Met slechts zeven remises erbij is dat een monsterscore. In deze partij maakte Tal meerdere fouten voordat het definitief mis ging. Een fout komt nooit alleen, zeggen we dan. Het deed me denken aan Euwe. Lees wat Euwe hierover te melden heeft:

“Vroeger, als iemand de eerste fase van de partij verloren heeft, deed men nog meer zwakke zetten en ging men roemloos ten onder. Dat is niet langer het geval. Over het algemeen is één fout onvoldoende om een partij te verliezen. Er zijn twee fouten nodig om het pleit te beslechten. Daarom verliezen sterke spelers zelden hun partij. Uiteraard vergissen ook zij zich van tijd tot tijd, maar zij beperken hun fout tot één per partij. Men weet dat men niet hoeft te wanhopen na de eerste fout – mits de fout natuurlijk niet te ernstig is. Hij kan nog steeds vechten en zijn tegenstander moet de zaken zo gecompliceerd maken dat er een tweede fout gemaakt wordt. Schaken is twee keer zo moeilijk geworden; om één punt te scoren moet je twee keer winnen.

Een citaat anno 1966. En een leerzame les. Door de teleurstelling gaat de schaker bij de pakken neerzitten en volgt al snel de tweede fout.

Robert Fischer – Michael Tal
Bled 1961

1.e4 c5 2.Pf3 Pc6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 e6 5.Pc3 Dc7 6.g3
6…Pf6 In het Siciliaans Taimanov hier de bewuste vingerfout van Tal. 6… a6 was nodig en ook zijn bedoeling. Fischer: “Probably the losing move!” Tal was 6… a6 7.Lg2 Pf6 van plan, had dat ook opgeschreven, maar speelde 6… Pf6. “Eén keer per jaar overkomt het me dat ik de eerste zet van een variant opschrijf en de tweede zet speel.” Tal loopt rond door de zaal en ziet dan op het demonstratiebord dat Fischer 7.Pdb5 gespeeld heeft. Maar dat kan toch helemaal niet? Waarom offert Fischer een paard? Hij gaat terug naar zijn bord en ontdekt tot zijn afgrijzen dat hij geen 6… a6 gespeeld heeft, maar 6… Pf6. Terneergeslagen neemt hij achter het bord plaats.
7.Pdb5 Db8 7…Da5 8.Ld2 Dd8 9.Lf4 e5 10.Lg5 Een soort van Svesjnikov met tempo meer voor wit.
8.Lf4
8…Pe5 Een fout komt nooit alleen. Probably the losing move! zei Fischer dus over 6… Pf6. Waarschijnlijk vanuit dezelfde veronderstelling dat één onnauwkeurigheidje de partij zou moeten kosten. Maar dat is niet zo. Zwart kan hier nog 8… e5 spelen. Nu wordt het inderdaad een stuk moeilijker. 8… e5 is beter:
– 8…e5 9.Lg5 a6 10.Lxf6 axb5 11.Lg5 Lb4 12.Lxb5 Lxc3+ 13.bxc3 d6 Analyse Hübner. Ziet er houdbaar uit.
– 8…e5 9.Lg5 a6 10.Lxf6 gxf6 11.Pa3 Lxa3 12.bxa3 Pe7 13.Pd5 Pxd5 14.Dxd5 d6 Analyse Kasparov. Zwart staat maar een klein beetje slechter.
9.Le2

9…Lc5 Een fout komt nooit alleen! Tal geeft hier de verrassende optie Pg8: 9…Pg8 10.Dd4 f6 11.O-O-O a6 12.Pd6+ Lxd6 13.Dxd6 Dxd6 14.Txd6 Fischer meent dat dit een veelbelovend eindspel is. Maar winnen vraagt nog altijd veel techniek.
10.Lxe5 Dxe5 11.f4 Db8 12.e5 a6 13.exf6 axb5 14.fxg7 Keres gaf hier Pe4, “But with only two draws and four losses against Tal, I was in no mood to speculate.”
14…Tg8 15.Pe4 Le7 16.Dd4 Ta4 17.Pf6+ Lxf6 18.Dxf6 Dc7 19.O-O-O Txa2 20.Kb1 Ta6 21.Lxb5 Fischer: “I was so intent on snatching material and not botching this one that I missed 21.Lh5 d6 22.The1 De7 23.Dh6 Kd7 24.Dxh7 with a quick win in view.” Evengoed is de toeschouwer blij met deze zet, omdat het leidt tot een prachtig dameoffer.
21…Tb6 22.Ld3 e5
23.fxe5 Daar is-ie dan! Het fameuze offer van Fischer. Feitelijk is het de hardste en snelste weg naar de winst. Ook krijgt wit twee torens voor de dame (en ook nog een paar pionnen) – een materieel gewonnen stand dus. Maar zo op het eerste gezicht lijkt het slechts één toren voor de dame, en dat maakt het toch verrassend.
23…Txf6 24.exf6 Dc5 25.Lxh7 Dg5 26.Lxg8 Dxf6 27.Thf1 Dxg7 28.Lxf7+ Kd8 29.Le6 Dh6 30.Lxd7 Lxd7 31.Tf7 Dxh2 32.Tdxd7+ Ke8 33.Tde7+ Kd8 34.Td7+ Kc8 35.Tc7+ Kd8 36.Tfd7+ Ke8 37.Td1 b5 38.Tb7 Dh5 39.g4 Dh3 39…Dxg4 40.Th1 Dd4 41.Th8+ Dxh8 42.Tb8+
40.g5 Df3 41.Te1+ Kf8 42.Txb5 Kg7 43.Tb6 Dg3 44.Td1 Dc7 45.Tdd6 Dc8 46.b3 Kh7 47.Ta6 En Tal gaf op.

1-0