Beekman

Euwe – Van den Hoek (1942)

De Nederlandse Capablanca

Robert Beekman

Als een komeet schoot hij omhoog. Zomaar uit het niets. Eindelijk zou het vacuüm tussen Euwe en de rest van Nederland opgevuld worden. Eindelijk een tweede kanjer die de capaciteiten heeft om de wereldtop te bestormen. Maar alleen degenen die erbij waren weten het. Want gesproken en gejuicht mocht er niet in die dagen. En dan hebben we het over 1941, 1942.

Eén keer kwam hij naar het Foreest-toernooi van Schaakclub Utrecht. Of hij kwam, zag en overwon weet ik niet, want het is heel moeilijk te achterhalen wat er in de oorlogsjaren gebeurd is. Ook in Utrecht, waar onze schaakcompetitie regelmatig stopgezet is. Dat kwam omdat Utrecht het centrum van de nazi’s in Nederland was.

maliebaan1942

Militaire parade van de NSB op de Maliebaan te Utrecht. Utrecht was het centrum van de NSB en de Duitsers, omdat Mussert in Utrecht woonde. Al vanaf 1931 had de NSB op Maliebaan 35 haar hoofdkwartier, wat zich in de oorlogsjaren uitbreidde naar zo’n tien huizen op rij.

Terug naar de Nederlandse Capablanca nu. Zo rond zijn achttiende leerde hij schaken. Twee jaar later versloeg hij Max Euwe, die slechts een paar jaar daarvoor zijn titel van wereldkampioen verloren had. En als we noteren dat hij Max Euwe versloeg, dan bedoelen we ook echt versláán. Euwe heeft wit, maar wordt strategisch en tactisch helemaal overspeeld. Na 28 zetten geeft hij op en hij is diep onder de indruk. Hij begrijp maar nauwelijks wat hij verkeerd heeft gedaan.

Gedurende twee jaar houdt de Nederlandse Capablanca huis in Nederland. Zijn enige smet is dat hij een tweekamp tegen Euwe dit keer wel verloor. Maar Euwe erkent het grootse talent en zegt dat de tweekamp voor zijn tegenstander te vroeg komt.

Max Euwe – A.J. van den Hoek
VVGA twaalfkamp, begin 1942.

1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pc3 Lb4 4.Dc2 Pc6 5.e3 Deze stelling was bekend. Zwart wil e5 spelen, en wit laat dit toe, maar zal het zwarte centrum later met f2-f4 onderscheppen.
5…e5 6.d5 Pe7 7.Ld3 O-O 8.Pge2 Natuurlijk kon wit ook eerder a3 spelen, maar wit wil het liefst met het paard terugslaan.
8…a5 Welk plan zwart echter ontwijkt. Er is nu ruimte om de ruil te vermijden, waarna zwart in een soort van systeem a la Black Knights Tango terecht komt (1.d4 Pf6 2.c4 Pc6). Eerder speelde zwart hier 8… d7-d6: 8…d6 9.a3 Lxc3+ 10.Pxc3 Pg6 11.O-O waarna wit met f2-f4 komt en uitstekend spel verkrijgt.
9.O-O d6 10.a3 Lc5 De zwarte strategie triomfeert. De zet f2-f4 is ineens een stuk minder aantrekkelijk.
11.Pa4 Zoals wit het speelt, levert het weinig op voor wit. Misschien was Tb1 een betere uitvoering van het witte plan.
11…La7 12.b4 axb4 13.axb4
diahoek113…b5
Een mooie breekzet. Voordat wit met c5 de zwarte loper op a7 lamlegt heeft zwart al maatregelen genomen.
14.Pac3 14.c4xb5 Pe7xd5 ziet er goed uit voor zwart.
14…bxc4 15.Lxc4 Lf5 Lokt wit ertoe e4 te spelen.
16.e4
.

.
.
.
.
.
.
.
diahoek2En wit laat zich lokken. Vanaf dit moment zijn er legio tactische mogelijkheden die doorgerekend moeten worden. Op dit moment kan bijvoorbeeld al Lxf2: 16… Lxf2+ 17.Txf2 Txa1 18.exf5 Da8 19.Tf1 Pfxd5 20.Pxd5 Pxd5 21.Lxd5 Dxd5 En zwart heeft goed spel door zijn actieve stukken. Slaan op c7 kan niet wegens Ta2.
16…Lg6 17.Lg5 Er dreigde uiteraard Lxf2.
17…Pg4 18.La6 Na deze kleine frivoliteit krijgt wit het moeilijk. De zet ziet er logisch uit; de a-lijn wordt afgesloten wegens de dreiging Lxf2 en wellicht kan later Lb7 gespeeld worden. Het kost wit echter een belangrijk tempo. Verstandiger was Lh4, waarna f5 niet echt kan vanwege Pb5: 18.Lh4 f5 19.Pb5 En tactische combinaties werken dit keer niet. Daarom is … f6 ipv … f5 (het paard op e7 beschermend) waarschijnlijk beter.
18…f5 19.Lh4 fxe4 20.Pxe4 Dd7 Heel sterk, maar nog sterker was Db8: 20…Db8 21.Lxe7 Pxf2 De witte stelling valt helemaal uit elkaar.
21.Lb7 Verliest snel, maar wit stond al heel moeilijk. Na andere zetten volgt Pf5: 21.h3 Pf5 22.hxg4 Pxh4 Met winnende aanval.
diahoek321…Lxf2+! 22.Lxf2 Txa1 23.Txa1 Pxf2 24.P2g3 Pxe4 25.Pxe4 Dg4 26.Te1 Tf4 Er gaat een stuk verloren.
27.h3 Txe4 28.Tc1 Te2 En zwart klaart de klus in stijl.

0-1

.

.

.

.

.

Wie is deze man die de Nederlandse Capablanca genoemd werd? Wie is deze meteoriet en hemelbestormer?

Arnoldus Johannes van den Hoek!

arnoldushoekNooit van gehoord, ongetwijfeld. En dat komt omdat hij om 21-jarige leeftijd weigert een loyaliteitsverklaring af te leggen tegenover de Duitsers. Hij wordt dan – 1943 – afgevoerd naar een werkkamp waar hij de laatste twee jaar van zijn leven slijt met het uitvoeren van stompzinnig werk. Hij mag daar stukjes metaal van de grond oprapen, dat op de grond valt als machtige machines ijzer en aluminium afsnijden. En zo gaat dat door. Tot aan zijn dood begin 1945. Een seconde te vroeg verlaat hij de schuilkelders en wordt getroffen door een luchtbom. Hij is nog maar net 23 jaar oud geworden. Een schok ging door schakend Nederland.

Links ziet u een van de spaarzame foto’s die van hem overgebleven is. Uit het Gedenkboek Partij verloren…, dat in 1947 verschenen is.