Dirk Willem van Rennes (1836 – 1934)

Peter de Jong

Op 22 november 2006 wordt de Leidse machinefabriek Drakenburgh BV failliet verklaard. Pogingen tot een doorstart lopen op niets uit, maar de 75 werknemers kunnen worden overgenomen door de bagger- en Offshore Multinational IHC Holland en behouden hun baan.

Hiermee komt een einde aan het bedrijf dat in de 19e eeuw wordt gesticht en zijn naam dankt aan het pand Drakenburgh aan de Oude Gracht te Utrecht (zie boven).

Als het bedrijf in 1903 een naamloze vennootschap wordt, is de exacte naam van het bedrijf “Machinebedrijf Drakenburgh” voorheen D.W. van Rennes.

Zoals de naam al doet vermoeden, vindt het geslacht Van Rennes zijn oorsprong in Zeeland. Het gaat terug naar de 12e eeuw naar Walburge van Renesse van Moermont, vrouwe van Renesse, Moermont en Haamstede. In de 18e eeuw verbastert de naam Van Renesse in Van Rennes zonder dat hiervoor een verklaarbare reden is te vinden. Uit het huwelijk van Jan van Rennes en Francijntje Eskes worden 9 kinderen geboren, waaronder Dirk Willem en Albertus Fransiscus. Dirk Willem van Rennes wordt op 26 december 1836 te Utrecht geboren als zoon van een broodbakker.

Hij was overigens ook familie van de wereldberoemde Catharina van Rennes, zangdocente van prinses Juliana en componiste van o.a. Drie kleine kleutertjes [opm. red.]

Over Dirk Willems jeugd is weinig bekend maar het klinkt aannemelijk dat hij de gelegenheid heeft gehad een opleiding te volgen. Dirk Willem wordt instrumentenmaker en doet ervaring op bij een Utrechtse instrumentenmakerij. Zal het de instrumentmakerij zijn geweest van Hendrik Olland, die in de jaren 1850 door Buys Ballot naar Utrecht wordt gehaald om meetinstrumenten te maken voor het in 1854 opgerichte K.N.M.I.?

Links: Dirk Willem van Rennes.

Het is de tijd van de industriële revolutie die in de 18e eeuw in Engeland is begonnen en in de 19e eeuw overwaait naar Europa. In 1763 vindt James Watt de stoommachine uit, Thomas Edison in 1879 de gloeilamp, Nicolai Tesla rond 1884 de condensator, de transformator en de wisselstroom en John Boyd Dunlop in 1887 de luchtband. Nederland kent geen grote historie op het gebied van uitvindingen, maar heeft wel Dirk Willem van Rennes.

In 1860 fabriceert Van Rennes een machinale deegkneder, in 1866 een stempelpers voor boekbinderijen en in 1868 een handnaaimachine. Het gaat echter nog om beperkte aantallen die worden geproduceerd op de werkplaats aan de Lange Smeesteeg.

In 1871 verhuist het gezin Van Rennes naar het voormalige stadskasteel Drakenburgh aan de Oude Gracht. De grote groei van het bedrijf moet dan nog komen, als Van Rennes overgaat op het produceren van motoren. Hij begint met gasmotoren die geleidelijk worden omgebouwd naar petroleummotoren. Met name in de binnenscheepvaart wordt de door Van Rennes gefabriceerde motor een begrip. In twintig jaar tijd vindt in de binnenvaart een complete revolutie plaats door de “Van Rennes Motor”. Op de wereldtentoonstelling van Brussel in 1910 wordt de motor bekroond met de Grand Prix en over de hele wereld draaien motoren van Van Rennes.

Advertentie voor Tricycle (de functie transportwagen meegegeven) in De Kampioen van 1891.

Intussen is de werkplaats in 1899 verhuisd van de Oude Gracht naar Huize Raadwijk aan de Croeselaan. De fabriek waar men al om vijf uur in de ochtend begint te werken, veroorzaakt echter zoveel geluidsoverlast en een onaangename lucht, dat de buurtbewoners beginnen te klagen.

Utrechtse Schaakvereeniging

Als in 1871 de Utrechtse Schaakvereniging wordt opgericht, behoren volgens de lijst van 11 september 1871 de broers Dirk Willem en Albertus Fransiscus van Rennes tot de leden. Dirk Willem van Rennes en C.F.H. Klokke zijn de enige overgebleven leden van de Utrechtse Schaakvereniging die zich ook aansluiten bij in de 1886 opgerichte Schaakclub Utrecht. De speltechnische kwaliteiten van Van Rennes laten zich raden. Olland noemt Van Rennes één van de sterkste spelers van de club. Dit blijkt echter niet uit de resultaten die, weliswaar in een veel latere periode, gepubliceerd zijn.

Hij speelt wekelijks zijn partijtje mee in de competitie en eindigt daar steevast in de middenmoot. Hij is een “derde klasse” speler hetgeen inhoudt dat hij een partij tegen een eerste klasse speler als Olland, Esser of Leussen met een voorgift mag beginnen. Zo´n voorgift kan variëren van twee extra zetten tot een paard of toren. Ook speelt Van Rennes trouw mee in de teamwedstrijden van Utrecht, in die tijd voornamelijk tegen Hilversum.

Het hoogtepunt in de schaakcarrière van Van Rennes is zijn partij tegen de toenmalige wereldkampioen Emanuel Lasker die wordt gespeeld op 6 april 1898 in het Kasteel van Antwerpen aan de Oude Gracht.

25…f5? Hier mist Van Rennes een unieke kans. Zowel 25… Dd5 gevolgd door 26… Txh6 en 27… Dg5 als direct 25… Txh6 wint een stuk.
26.f3 Pd5 27.De2 Pf6 28.Pg2 Te8 29.Df2 Dd6 30.Te2 Teg8 31.De1 Pd5 32.Th5 Ld7 33.Dh4 fxg4 34.hxg4 f5 35.Lf4

De partij is van redelijk niveau en dwingt Lasker, die een volstrekt verloren stelling alleen door een blunder nog weet te winnen, tot de uitspraak dat hij het in een simultaanpartij nog nooit zo zwaar heeft gehad als in deze partij tegen Van Rennes.

Als Van Rennes deze partij volledig op eigen kracht heeft gespeeld, dan was hij ook als schaker zeker talentvol. Helaas zijn er nauwelijks partijen bewaard gebleven. In de publiciteit komt nog wel de consultatiematch uit 1897 tussen Olland en Van Rennes en Te Kolsté en Hogewind, een match die door de laatstgenoemden wordt gewonnen.

.

.

.

.

.

In 1909, als het Van Rennes door gezondheidsredenen niet meer lukt de wekelijkse clubavond te bezoeken, wordt Van Rennes op basis van zijn verdiensten tot erelid benoemd van de Schaakclub Utrecht en ter gelegenheid hiervan wordt op 9 april 1909 een diner georganiseerd.

Van Rennes (3e van links) zit naast zijn schoonzoon Hogewind. Verder zijn herkenbaar Smeekes, Van Foreest en E. Olland.

Uit het huwelijk van Dirk Willem van Rennes en Isabella Jacoba Esselink worden 4 kinderen geboren waaronder Jacoba Johanna van Rennes op 7 december 1873. Jacoba Johanna treedt op 5 juli 1900 in het huwelijk met Gerrit Hendrik Bernard Hogewind, één van de leden van de Schaakclub Utrecht van het eerste uur in 1886 en president van de club van 1886 tot 1911. Van 1899 tot 1901 is Jacoba Johanna van Rennes zelf presidente van de Dames Schaakclub te Utrecht. Het is niet uit te sluiten dat hij deze werkzaamheden in 1901 heeft moeten overdragen aan mejuffrouw Hendrika Jansen door de geboorte van de zoon van het echtpaar Hogewind en Van Rennes op 20 augustus 1901, die zeer toepasselijk Dirk Willem wordt genoemd.

Hogewind, oorspronkelijk afkomstig uit Neede, is van 1884 tot 1896 werkzaam als wiskundeleraar op de Gemeentelijke H.B.S. te Utrecht. Nadat aan hem door gezondheidsredenen in 1896 eervol ontslag is verleend, treedt hij in dienst bij de machinefabriek Drakenburgh. Na het overlijden van D.W. van Rennes wordt hij directeur van het bedrijf. In 1928 legt hij deze functie neer en wordt hij benoemd tot een van de commissarissen van de fabriek. In 1934 overlijdt hij op 75-jarige leeftijd.

De crisis

De crisis in de jaren dertig gaat ook niet aan de machinefabriek Drakenburgh voorbij. De orders lopen terug en de fabriek gaat in afgeslankte vorm verder op een nieuwe locatie in de stad Leiden. Ondanks dat het bedrijf nagenoeg failliet is, worden de Van Rennesmotoren in de vakwereld nog altijd zeer goed beoordeeld en wordt de productie hiervan voortgezet.

Dit duurt nog tot het einde van de jaren zeventig. De orderportefeuille van het bedrijf varieert dan van machine- en kraanbouw tot veevoederinstallaties. Het bedrijf heeft meer dan 100 man personeel en heeft uiteindelijk een jaaromzet van € 8,5 miljoen. Door het wegvallen van nieuwe investeerders valt in 2006 het doek voor het bedrijf dat door één van de grondleggers van onze schaakclub is opgericht.

Historisch belangrijke stukken zijn nog overgebracht naar de Museumwerf in Vreeswijk, zoals de heteluchtmotor boven. Heteluchtmotoren waren een vinding van Sterling maar Van Rennes bedacht in 1876 een constructie die heteluchtmotoren toepasbaar maakte in de kleine en middelgrote industrie. Ook dit bracht hem internationale faam.