Aljechin – Spiellmann (1923)

Spielmann in Karlsbad 1923

Hans Bouwmeester

Het schamele toernooiboekje ziet er oud en versleten uit. Vele jaren geleden kreeg ik het van Lothar Schmid en sindsdien heeft het, zoals bleek, ongeopend in mijn kast gestaan. Grote delen moesten eerst nog worden opengesneden. Toch was Karlsbad 1923 een belangrijk toernooi, want vrijwel alle groten van die tijd deden mee.

Wereldkampioen Capablanca ontbrak; hij zal wel te duur zijn bevonden. Lasker was wel aanwezig, maar speelde niet. Na zijn match met de grote Cubaan in 1921 was hij in retraite gegaan en hij had in Karlsbad zelfs een kuur gedaan om bij te komen van het barre Cubaanse klimaat.

Aljechin, Bogoljubow, Réti, Nimzowitsch, Spielmann, Tartakower en Grünfeld waren zo ongeveer midden dertig en behoorden tot de kanshebbers voor de eerste prijs. Tarrasch was de zestig voorbij, maar op zijn goede dagen was hij een gevreesd tegenstander, evenals Teichmann en Rubinstein, die hun grote successen kort voor de eerste wereldoorlog hadden behaald.

Het toernooi had een enigszins grillig verloop. Aljechin leed in de tweede ronde een verrassende nederlaag tegen de Tsjech Treybal en in de zevende ronde versloeg de Engelsman Yates hem in een Koningsindische aanvalspartij die later de schoonheidsprijs kreeg. Maar verder toonde Aljechin zijn grote kracht. Toen er vijftien van de zeventien ronden verstreken waren had hij er negen partijen gewonnen. Zeven ervan vindt men in zijn My best games I terug, en met 11 uit 15 stond hij aan de kop met een vol punt voorsprong op Bogoljubow en de 53-jarige Maroczy. In de voorlaatste ronde moest hij met Spielmann in de slag. Het was de laatste slecht gegaan in het toernooi.

Weliswaar had hij in de derde ronde een aardige aanvalspartij gewonnen van Réti (links in beeld), maar daar had de geniale Hongaar als het ware om gevraagd. Zie hier wat er gebeurde.

.

.

.

.

.

.

R. Spielmann – Réti
Karlsbad 1923

1.e4 c5 2.Pf3 e6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pf6 5.Pd2 Pc6 6.Pxc6 bxc6 7.e5 Pd5 8.c4 Pb4 9.Pf3 c5 10.a3 Pc6 11.Ld3 Dc7 12.O-O Lb7 12…Pxe5? 13.Pxe5 Dxe5 14.Df3 d5 15.cxd5 exd5 16.Lf4 Dd4 17.Tfe1+ Le6 18.Lb5+ Kd8 19.Tad1
13.Te1 Le7 14.Ld2 f5? 15.exf6 Lxf6 16.Pg5
16…O-O-O? 17.Pf7 Pe5 18.Lf4! d6 19.Pxh8 Txh8 20.Le4 Pxc4 21.Lxb7+ Dxb7 22.Tc1 Dd5 23.Txc4! Dxc4 24.Dxd6 e5 25.Tc1 De4 26.Le3 c4 27.Da6+ Kd7 28.Td1+ Kc7 29.Dxa7+ Kc8 30.Da6+ Db7 31.De6+ Kb8 32.Td7 Db5 33.Dd6+ En zwart gaf het eindelijk op. Meester Réti had een slechte dag, aldus verslaggever Amos Burn in ‘The Field’.

.

.

.

In de elf rondes die volgen wint Spielmann nog slechts één partij. Alle andere verliest hij en bij het ingaan van de vijftiende ronde staat hij met 3 uit 14 jammerlijk onderaan. Dan verslaat hij de jonge Sämisch in een Siciliaans gambiet, maar kansen op een prijs zijn natuurlijk allang verkeken. Wat zal hij zich verder nog moe maken …

Hans Kmoch, een schaakmeester en vooral een schaakjournalist met een schitterende staat van dienst, schrijft in Die Kunst der Bauernführung over de avond die aan de voorlaatste ronde voorafgaat. Réti gaat met Spielmann (links in beeld), een ernstig gesprek aan en zegt zo ongeveer het volgende: “Waarde Rudolf, dierbare vriend, op één na grootste aanvalsspeler van alle tijd, man van eer die ge zijt, ik moet je in aller eerlijkheid vragen of het nu wel zo mooi van je is om mij in de derde ronde prachtig te verslaan en vervolgens mijn concurrenten de punten in de schoot te werpen.”

Ontroerd moet Spielmann geantwoord hebben: “Goed, morgen zal ik winnen!” “Winnen?”, vraagt Réti, “Morgen speel je tegen Aljechin.” Spielmann zegt dat het niets uitmaakt. Réti merkt op dat Spielmann ook nog zwart heeft. “Des te beter”, is diens laatste woord. Réti schudt het hoofd en denkt er vermoedelijk het zijne van. De volgende dag gaat de partij van start. Uiteraard staat het duel met de koploper in het brandpunt van de belangstelling.

A. Aljechin – R. Spielmann
Karsbad 1923

1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pf3 d5 4.Pc3 Pbd7 5.Lf4 Het is de vraag of deze ontwikkeling onder de gegeven omstandigheden in aanmerking komt. Goede zetten zijn 5.cxd5 of 5.Lg5.
5…dxc4 6.e3 6.e4 Lb4 7.Dc2 c5 lijkt ook goed voor zwart.
6…Pb6 7.Lxc4 Pxc4 8.Da4+ c6 9.Dxc4 Pd5 10.Le5 f6 11.Lg3 Db6 12.De2 Van een Aljechin in topvorm zou men eerder iets als 12.0-0-0 Lb4 13.Kc2 verwachten.
12…Lb4 13.Tc1 Pxc3 14.bxc3 La3 15.Td1 Db5 Een opmerkelijke zet. Spielmann verwacht dat hij na ruil van de dames kansen langs de c-lijn zal krijgen. Aljechin gaat er niet op in.
16.c4 Da5+ 17.Pd2 O-O 18.O-O b6 19.f4 Aljechin onderschat het zwarte initiatief op de damevleugel. Zijn c-pion is kwetsbaar en daarom was 19.Pb1 gevolgd door 20.Tc1 verstandiger geweest.
19…La6 20.Le1? Nu zou 20.Pb1 b5 hinderlijk zijn, maar de gevolgen van de lopermanoeuvre zijn ernstiger.
20…Da4 21.Tf2 Tad8 22.Tb1 c5 23.dxc5 Lxc5 24.Pb3 La3 Ook grote meesters knoeien er soms op los. Aljechin is zelden in zijn leven zo snel overspeeld!
25.Pd4 Lxc4 26.Dg4 f5 27.Dg3 Tf7 28.h3 Lc5 29.Td2 Het laat zich denken dat Aljechins achtervolgers, Bogoljubow en Maroczy, deze stelling met welgevallen hebben bekeken. Bogo heeft nog niet veel tegen Grünfeld, maar de oude Maroczy heeft een gewonnen eindspel in handen.
29…Tc7 De stelling vraagt om een snelle beslissing en deze moet komen van het voor de hand liggende 29… e5! Deze zet wordt door Teichmann in het toernooiboek aangegeven; overigens maakt hij weinig werk van de analyse. Er kan dan volgen:
– 29…e5 30.fxe5 f4 31.Dh4 fxe3 32.Dxd8+ Tf8 33.Dg5 exd2 34.Dxd2 Lxa2 35.Td1 Lb3 en wint. Of:
– 29…e5 30.Pb3 Txd2 31.Lxd2 31.Pxc5 Dxa2 (31…Lxb3 32.axb3 Dxf4!) en wint. Helaas, Spielmann is niet in topvorm en hij laat de gelegenheid voorbij gaan.
30.Kh2
.

30…Lxd4 Enigszins verrassend, omdat er nu ongelijke lopers op het bord komen. Maar Spielmann heeft juist gezien dat de witte loper slechts een schaduw is van zijn zwarte collega.
31.exd4 Ld5 Het is mogelijk dat de partij hier werd afgebroken. Het toernooiboek geeft geen informatie over het speeltempo, maar 30 zetten in twee uur was niet ongebruikelijk in die dagen. Volgens Kmoch joeg Spielmann in de pauze de concurrenten schrik aan door te vertellen dat hij zijn Ld5 nog niet voor een toren zou willen inruilen.
32.De3 Tdc8 33.De5 h6 34.Tbb2 Tc3 35.De2 Da3 36.Td1 Wit kan niet veel ondernemen, maar deze zet laat een kleine combinatie toe. Beter lijkt 36.Lf2.
36…Dxb2! 37.Dxb2 Tc2 38.Td2 Txb2 39.Txb2 Tc4 40.Lb4 Na 40.Lf2 Ta4 gaat de witte a-pion verloren. Aljechin activeert zijn loper.
40…a5?! Zoals Kmoch aangeeft was er niets mis met 40… Txd4, want op 41.Ld6 kan 41… Lxa2! volgen. Ook een koningsmars richting damevleugel kwam in aanmerking.
41.Ld6 Kf7 42.a3 Uiteraard mag wit de tweede rij niet vrijgeven.
42…Tc6 43.Lb8 Ke8 44.La7 Tc7 45.Lb8 Vooral niet Lxb6 Tb7 en de loper komt niet meer los.
45…Tc8 46.Le5 g6 47.g4 Tc3? Dit brengt de winst ernstig in gevaar. Juist was 47… Tc6 gevolgd door 48… Kd7.
48.gxf5 gxf5 49.Txb6 Na 49.Ld6 Lb3 50.Le5 Kd7 komt de zwarte koning onweerstaanbaar naar voren.
49…Txa3 50.Ld6 Tc3 51.Lc5 Hier mist Aljechin een goede kans. Met het door Kmoch aangegeven 51.Ta6 kon hij misschien remise maken, bijvoorbeeld:
– 51.Ta6 Tc2+ 52.Kg3 Ta2 53.Ta7
– 51.Ta6 h5 52.Txa5 h4 53.Ta1 Tc2+ 54.Kg1 Tg2+ 55.Kf1 Tg3 56.Ta3 Lb3 57.Kf2 Txh3 58.Kg2 Td3 en zwart kan wel verder vechten.
51…h5 52.h4 a4 53.Ta6 Tc2+ 54.Kg1? Nu is hij definitief verloren. Hij had in elk geval op het behoud van de h-pion moeten spelen.
54…Tg2+ 55.Kf1 Tg4 56.Txa4
56…Txh4! hij laat de f-pion staan om de diagonaal h2-b8 verstopt te houden.
57.Ld6 Th1+ 58.Kf2 h4 59.Ta7 Th2+ 60.Kf1 h3 61.Te7+ Kd8 62.Th7 Ta2! Nu is promotie niet voorkomen (Kg1 Tg2).

0-1

.

.

.

Aljechin trok zich vervolgens op zijn hotelkamer terug en deed iets ter kalmering van zijn gemartelde zenuwen. Hij verwoestte het aanwezige meubilair.

Alexander Aljechin.

Intussen had Maroczy zijn partij gewonnen en zodoende had hij zijn jonge rivaal ingehaald. Bogoljubow was echter niet verder gekomen dan remise en lag dus een half punt achter. In de laatste ronde maakten beide koplopers remise en haalde Bogoljubow het duo in met een overwinning op Treybal. Spielmann verloor weer door een onverantwoorde winstpoging in zijn partij met Chajes. Samen met deze tegenstander belandde hij op de laatste plaats. Drie jaar later zou hij zich op de Semmering formidabel revancheren.

De deelnemers aan Carlsbad 1923.