Het Manhattan project
Robert Beekman
11 oktober 1939. De Tweede Wereldoorlog is net begonnen. Alexander Sachs bezoekt iemand die al zijn hele leven lang een goede vriend van hem is: president Franklin Delano Roosevelt. Hij neemt een brief mee van Albert Einstein. In die brief zegt Einstein dat hij denkt dat de Duitsers bezig zijn met splitsing van uranium en zo “extreem sterke bommen” kunnen maken. Einstein kan het weten, want in 1932 zijn er al experimenten die het vrijkomen van energie bij splitsing aantonen. In 1933 moet Einstein door de jodenvervolging Duitsland ontvluchten. In 1938 is er het experiment van Otto Hahn en Fritz Strassman te Berlijn. Zij slagen erin uranium te splitsen. De resultaten van dit experiment gaan de hele wereld over. Einstein weet wat voor mensen de nazi’s zijn en hij vreest dat de Duitsers als enigen over deze bommen beschikken en beveelt daarom de president aan om ook deze bommen te maken.
Roosevelt laat zich overtuigen.
Vijf landen zijn dan bezig met de ontwikkeling van kernbommen. Duitsland begint al in 1938 maar komt niet verder dan het verrijken van uranium. Rusland begint in 1941 maar het lukt hen pas in 1949. In Japan wijst Dr.Yoshio Nishina, een vriend van Niels Bohr en oud-medewerker van Einstein, de Japanse regering op het Amerikaanse onderzoek naar de atoombom. In 1940 begint dus ook Japan aan de ontwikkeling van dit alles vernietigende wapen. De Japanners hebben aan het eind van de Tweede wereldoorlog meerdere deeltjesversnellers gebouwd die uranium verrijken maar kunnen nog geen atoombom maken.
Dit laatste is overigens een saillant detail. Na de Tweede Wereldoorlog, die besloten wordt met twee atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, zal Japan een vurig pleitbezorger tegen atoomtechnologie worden, maar als Japan deze wapenwedloop had gewonnen, waren zij de eerste geweest die atoombommen gebruiken.
De bom “Fat Man”, die op Nagasaki valt. De bom die op Hiroshima valt heet “Little Boy”.
Het vijfde land is overigens Engeland. Engeland vecht echter om te overleven en stuurt (als de Verenigde Staten officieel meedoen na Pearl Harbour) elke wetenschapper die bezig is met hun atoombomproject maar naar de Verenigde Staten. En dat land wint deze wapenwedloop. Want als de Amerikanen ergens mee beginnen, dan doen ze het ook goed. Twee miljard dollar investeren zij – tegenwoordig ongeveer 25 miljard dollar waard. Meer dan 130.000 mensen zijn aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bezig het Manhattan-project. Manhattan, waar het onderzoek begint, is dan allang verlaten omdat teveel geheimen uitlekken. Los Alamos wordt de nieuwe vestigingsplaats. Om een indruk te geven van de intellectuele potentie die de Amerikanen verzamelen: 20 wetenschappers die aan dit project meedoen hebben voor of na de tweede wereldoorlog de nobelprijs gekregen. Onder Robert Oppenheimer en Niels Bohr, net als Einstein gevlucht voor het antisemitisme van de nazi’s.
En dan (ja, ja, het wordt nu echt spannend) gebeurt er iets heel bijzonders. Albert Einstein en Robert Oppenheimer spelen een schaakpartij!!
Albert Einstein – Robert Oppenheimer
1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 b5 5.Lb3 Pf6 6.O-O Pxe4 7.Te1 d5 8.a4 b4 9.d3 Pc5 10.Pxe5 Pe7 11.Df3 f6 12.Dh5+ g6 13.Pxg6 hxg6 14.Dxh8 Pxb3 15.cxb3 Dd6 16.Lh6 Kd7 17.Lxf8 Lb7 18.Dg7 Te8 19.Pd2 c5 20.Tad1 a5 21.Pc4 dxc4 22.dxc4 Dxd1 23.Txd1+ Kc8 24.Lxe7
1-0
Einstein en Oppenheimer met elkaar in gesprek.
De schaakpartij is voor het eerst gepubliceerd in een boek van Gerhard Henschel in 1959. Er is bijna geen hond die gelooft dat het echt plaatsgevonden heeft, simpelweg omdat Einstein hier op niveau 2000 speelt en bijvoorbeeld nooit theorie bestudeerd heeft. Einstein zegt in 1936 in een interview: “I do not play any games. There is no time for it. When I get through work I don’t want anything which requires the working of the mind.” Liever viool spelen en zeilen – dat zijn de echte hobby’s.
Maar u weet hoe het gaat met mythes. Die slaan gewoonweg op hol. In de twintiger en dertiger jaren zou Einstein met vrienden geschaakt hebben. Volgens die vrienden staat er thuis bij Einstein altijd een schaakbord met stukken opgesteld. Einstein zou zelfs regelmatig met Lasker geschaakt hebben. En dan bedoel ik inderdaad de wereldkampioen. De vriendschap met Lasker dateert al van 1927 in Berlijn. Dat Lasker in 1931 het pamflet “One Hundred Authors Against Einstein” ondertekent (Lasker gelooft namelijk niet in de relativiteitstheorie) doet aan hun vriendschap niets af.
Wanneer is deze schaakpartij gespeeld? Volgens sommigen in 1933 te Princeton, als Einstein net Duitsland ontvlucht is en in Princeton bij Oppenheimer komt werken. Volgens anderen later. Volgens derden door Oppenheimer en de zoon van Einstein. Volgens de meesten nooit.
Albert Einstein.